Kabinet-Drees IV (1956-1958) - Main contents

© Beeldbank Nationaal Archief

Staand v.l.n.r.: Hofstra, Witte, Staf, Mansholt, Algera, Suurhoff en Middelburg (secretaris). Zittend v.l.n.r.: Zijlstra, Klompe, Luns, Struycken, Drees, Samkalden en Cals.

Het kabinet-Drees IV was een coalitie van PvdA i, KVP i, ARP i en CHU i. Na de verkiezingen van 1956 i zetten de partijen uit het kabinet-Drees III i hun samenwerking voort. Het was het laatste van de rooms-rode kabinetten. Premier was PvdA-leider Willem Drees i. Het kabinet trad aan op 13 oktober 1956.

De kabinetsperiode kenmerkte zich door voortdurend oplopende spanningen tussen KVP en PvdA. De bom barstte tenslotte in december 1958 i, toen de Tweede Kamer een door de KVP'er Lucas ingediend amendement aannam dat door minister Hofstra onaanvaardbaar verklaard was.

Vanaf 11 december 1958 werd het kabinet demissionair. Op 22 december werd het opgevolgd door het interimkabinet-Beel II i.

Formatie

De verkiezingen van 1956 wezen op een voortzetting van de op dat moment zittende coalitie, plus de VVD i. Perikelen rond de zetelverdeling en een aantal inhoudelijke kwesties zorgden ervoor dat deze formatie te boek kwam te staan als één van de langste uit de parlementaire geschiedenis.

© tekenaar: samson (Vrijheid en Democratie, 20-10-1956)

Na een lange formatieperiode kwam er een nieuw kabinet. Nou ja, nieuw? De tekenaar meent dat er niet zoveel nieuw is. Slechts vier nieuwe ministers t.o.v. het vorige kabinet; de tekenaar lijkt te willen zeggen dat een zo lange formatie dan ook niet nodig was geweest. zichtbare personen: Dr. W. Drees , Mw. Dr. M.A.M. Klompé, Dr. I. Samkalden, Mr. A.A.M. Struycken

Regeerprogramma en regeringsverklaring

Eind september 1956 bereikten de KVP en PvdA een compromis over een regeerprogramma i. Op 23 oktober legde premier Drees de regeringsverklaring af.

De samenstelling van Drees IV veranderde vier keer. Twee keer vertrok een minister en twee keer een staatssecretaris.

• - 

  De Waal vertrok als staatssecretaris van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen

  Op 16 maart 1957 stapte staatssecretaris De Waal van onderwijs op. Zij vertrok nadat minister Cals zich volledig met de onderwijspolitiek ging bezighouden en er, met de benoeming van staatssecretaris Höppener, een staatssectretaris voor kunsten en jeugdvorming was gekomen. Voor haar portefeuille werd geen opvolger benoemd.

• - 

  Mansholt werd opgevolgd door Vondeling als minister van Landbouw

  In januari 1958 stapte minister Mansholt over naar de Europese Commissie. Zijn partijgenoot, het Tweede Kamerlid Vondeling, volgde hem op.

• - 

  Algera werd opgevolgd door Van Aartsen als minister van Verkeer en Waterstaat

  Minister Algera trad in oktober 1958 vanwege gezondheidsredenen af. Hij werd opgevolgd door de Haagse wethouder Van Aartsen.

• - 

  Kranenburg werd opgevolgd door Van Veen als staatssecretaris van Oorlog

  De enige bewindspersoon die om politieke redenen aftrad, was staatssecretaris Kranenburg (PvdA) van Oorlog. Er was in beide Kamers ernstige kritiek op zijn aanschaffingsbeleid, omdat de Landmacht ondeugdelijke helmen had gekocht. Nadat een meerderheid van de Eerste Kamer hem vroeg zich op zijn positie te beraden, trad hij in juni 1958 af. De oud-burgemeester van Enschede, Van Veen, volgde hem op.

  Meer over het aftreden van Kranenburg (column, 30 mei 2008)

Bij het aantreden van het kabinet bestonden de Eerste en Tweede Kamer nog uit respectievelijk 50 en 100 zetels. Per 6 november 1956 werd het aantal zetels uitgebreid naar 75 in de Eerste Kamer en 150 in de Tweede Kamer. De hiervoor vereiste grondwetswijziging i was in augustus 1956 aangenomen

Buiten de uitbreiding van beide Kamers vonden er geen wijzigingen plaats in de zetelverdeling in het parlement. Ook waren er tijdens deze kabinetsperiode geen verkiezingen voor de Eerste Kamer.

Toen het kabinet-Drees IV aantrad, draaide de economie nog goed, maar daar kwam gaandeweg verandering in. In 1958 kromp de economie met 1%. Dat was bijzonder, want 1958 zou het enige jaar in de jaren ´50, ´60 en ´70 worden met economische krimp. Pas in 1981 zou er voor het eerst weer sprake van een jaar met een negatieve groei. Het kabinet-Drees IV was in meer opzichten bijzonder. In 1957 trad de AOW in werking en ondertekende minister Luns i het Verdrag van Rome i. Het kabinet viel in 1958 over het begrotingsbeleid.

Buitenlandse Zaken i

• - 

  Suezcrisis

  Internationale spanningen speelden een belangrijke rol in deze kabinetsperiode. Eind 1956 leidde een crisis rond het Suezkanaal tot internationale monetaire en economische problemen. De Suezcrisis deed de regering besluiten tot het instellen van autoloze zondagen, omdat benzineschaarste dreigde.

• - 

  Hongaarse opstand

  De onderdrukking van de Hongaarse opstand door Sovjet-troepen riep in ons land heftige reacties op en leidde tot plundering van kantoren van de CPN i en aan haar gelieerde instellingen. Er werden enkele duizenden Hongaarse vluchtelingen opgenomen.

• - 

  Relatie met Indonesië

  Vooral de positie van Nieuw-Guinea leidde tot spanningen met Indonesië. Dat land maakte aanspraak op dit gebied, dat in 1949 buiten de soevereiniteitsoverdracht was gehouden. Indonesië staakte in 1957 de aflossingen van de schulden aan Nederland en nationaliseerde Nederlands bezit. 50.000 (Indische) Nederlanders moesten Indonesië verlaten.

Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen i

• - 

  TV-zendtijdverdeling

  In 1958 kwam het Televisiebesluit over de zendtijdverdeling tot stand, waarin werd bepaald dat de Nederlandse Televisie Stichting (NTS) ten minste een kwart en ten hoogste de helft van de zendtijd kreeg toegewezen; ook kerkgenootschappen kregen enige zendtijd.

Financiën i

• - 

  Bestedingsbeperking

  Als gevolg van belangrijke loonstijgingen en belastingverlagingen was er overbesteding ontstaan en dreigde de export in gevaar te komen. Door een 'bestedingsbeperking' vanaf 1957 moest de 'tering naar de nering' worden gezet. Op 17 februari 1957 bracht het kabinet daarover een nota uit. Zowel de inkomens van de burgers als de uitgaven en investeringen van de overheid werden gematigd. Bij het rijk ging het om een bezuiniging van f 200 miljoen.

Sociale Zaken en Volksgezondheid i

• - 

  Invoering AOW

  Per 1 januari 1957 werd de AOW ingevoerd, ter vervanging van de Noodwet-Drees uit 1947. De nieuwe wet gaf iedereen vanaf 65 jaar een pensioen.

Bijzonderheden

Benelux en Europese Economische Gemeenschap

Op 25 maart 1957 ondertekende minister Luns namens de regering de Verdragen van Rome i, waarmee onder meer de Europese Economische Gemeenschap werd opgericht. Hiermee werd een verdere stap gezet naar economische integratie in West-Europa. In 1958 werd in Den Haag een verdrag ondertekend over instelling van de Benelux-economische unie, waardoor de grenzen tussen Nederland, België en Luxemburg geleidelijk zouden verdwijnen.

In de twee troonredes van dit kabinet was er vooral aandacht voor de overheidsfinanciën. In die van 1957 stonden de bezuinigingsmaatregelen centraal, terwijl de troonrede van 1958 inging op het economisch herstel.

17 september 1957

16 september 1958

Kabinetscrisis 1958: einde van de rooms-rode samenwerking

Op 11 december 1958 kwam er een einde aan de Rooms-rode-coalitie onder leiding van minister-president Drees i. De Tweede Kamer nam een door de KVP i'er Lucas i ingediend amendement aan waardoor enkele tijdelijke belastingverhogingen niet met twee, maar slechts met één jaar werden verlengd. Minister Hofstra i (PvdA) van Financiën had het aannemen daarvan onaanvaardbaar verklaard.

Meer over