Centrumdemocraten (CD)

De CD was een extreemrechtse partij, die zich keerde tegen de aanwezigheid van niet-westerse allochtonen. De partij werd opgericht in 1984 als afsplitsing van de Centrumpartij (CP)¹.

De CD was tijdens de kabinetten-Lubbers III² (1989-1994) en -Kok I³ (1994-1998) met een Tweede Kamerfractie⁴ in het parlement vertegenwoordigd. De partij had destijds respectievelijk één en drie zetels in de Tweede Kamer en maakte telkens deel uit van de oppositie. Sinds 1998 heeft de partij geen zetels meer in de Tweede Kamer. Aan de verkiezingen op 15 mei 2002 deed de CD niet meer mee. De partij was namelijk op 18 april 2002 al bij notariële akte ontbonden.

Bekende personen binnen de CD waren Hans Janmaat⁵ en Wil Schuurman⁶.

In vergelijking met haar voorganger, de Centrumpartij, was de CD gematigder extreemrechts, maar nog tamelijk xenofoob en racistisch. Om vervolging te voorkomen, bracht de CD haar boodschap in verhullender termen, zoals met de leuze 'vol = vol'. In het verkiezingsprogramma 'Oost West Thuis Best' uit 1994 stelde de CD dat het 'eigen volk eerst' moest komen, en 'niet-Nederlandse invloeden' moesten worden teruggedrongen.

Speerpunten waren het stoppen van het 'Anti-Nederland Beleid' en van de multiculturele samenleving. De CD wilde ook artikel 1 van de Grondwet afschaffen, de doodstraf invoeren en een aidstest verplichten. Het programma bevatte geen direct racistische teksten, maar enkele partijleden werden in de loop der jaren wel aangeklaagd en veroordeeld wegens racistische uitlatingen.

Ondanks de drie Kamerzetels die de CD van 1994 tot 1998 bezetten, werd het gedachtegoed van de partij zelden omgezet in specifieke voorstellen.

De Centrumdemocraten waren van 1989 tot en met 1998 vertegenwoordigd in de Tweede Kamer met respectievelijk één en drie zetels. De partij voerde in die tijd oppositie.

De CD werd opgericht in 1984 als afsplitsing van de Centrumpartij (CP). Janmaat stond namelijk een gematigdere, parlementaire weg voor. Nadat Janmaat werd geroyeerd als CP-lid bleef hij als Groep-Janmaat in de Tweede Kamer.

Een poging tot verzoening tussen Janmaats nieuwe partij, de Centrumdemcraten, en de Centrumpartij liep uit op een drama. De bijeenkomst in een hotel in Kedichem in 1986 werd namelijk met grof geweld verstoord door antifascistische actievoerders, die met zwavelzuurbommen gooiden en brand staken. Daarbij verloor Wil Schuurman, een later CD-Kamerlid, een been.

Partijleider Janmaat regeerde de CD met ijzeren hand. Kritische leden werden uit de partij gezet. Een aantal van hen richtten een nieuwe partij op, de Burgerpartij Nederland (BPN). Anderen sloten zich aan bij het Nederlands Blok (NB).

Naast de politiek leider Hans Janmaat was een ander bekend persoon van de partij zijn partner Wil Schuurman.

Hans Janmaat⁵ (1934-2002) was lijsttrekker voor de CP in 1981 en 1982. In 1982 werd hij voor de CP in de Kamer gekozen, maar in 1984 kwam het tot een breuk met de partij. Als lijst-Janmaat hield hij zijn zetel tot 1986 aan. Van 1986 tot 1998 was hij lijsttrekker voor de CD en van 1989 tot 1998 Tweede Kamerlid. Janmaat was eerder leraar maatschappijleer en directeur van een kleine meubelfabriek.

In 1996 trouwde Janmaat met CD-Kamerlid Wil Schuurman (1943). Zij was tussen 1990 en 1994 CD-fractievoorzitter in de gemeenteraad van 's-Gravenhage en Tweede Kamerlid voor de partij van 1994 tot 1998. Als Kamerlid voerde zij nauwelijks het woord. Voorheen was zij verkoopster en administratief medewerkster.

Janmaat en Schuurman zijn verschillende keren veroordeeld wegens discriminatie.

De kiezers van de CD bestonden voornamelijk uit inwoners van oude wijken in grote steden, die protesteerden tegen het toenemende aantal buitenlanders dat daar kwam wonen.

Bij de verkiezingen van 1986 wist geen van de extreemrechtse partijen NVU, CP en CD een Tweede Kamerzetel te behalen, maar de aanhang van Janmaat groeide. Bij de verkiezingen in 1989 behaalde de CD één zetel, die gedurende het kabinet-Lubbers III (1989-1994) werd bezet door Janmaat.

De CD profiteerde van de politieke onvrede die heerste aan het eind van het derde kabinet-Lubbers en behaalde drie Tweede Kamerzetels bij de verkiezingen van 1994. Vlak voor de verkiezingen was de CD enkele malen negatief in het nieuws geweest wegens ongepaste opmerkingen van Janmaat over de overleden minister van Binnenlandse Zaken Ien Dales⁸ en over joodse bewindslieden. Daarnaast onthulden geheime opnamen dat het Amsterdamse CD-raadslid Graman brand had gesticht in panden waar buitenlanders aanwezig waren.

Bij de Tweede Kamerverkiezingen in 1998 wist de partij geen zetels te behalen en aan de verkiezingen in 2002 deed de partij niet mee.

De CD heeft geen zetels in de Eerste Kamer gehad.

Meer over

Kijk voor meer informatie over de CD op de website van het Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen.

• 1. 

  De CP, later CP'86 genoemd, was een extreemrechtse partij. De partij werd opgericht in 1980 als afsplitsing van de Nederlandse Volksunie (NVU).
   
• 2. 

  In het derde kabinet-Lubbers werkte het CDA samen met de PvdA. De VVD, coalitiepartner van het CDA in het voorgaande kabinet-Lubbers II, belandde na de verkiezingen van 1989 in de oppositie. CDA-leider Ruud Lubbers werd voor de derde keer premier.
   
• 3. 

  Aan dit eerste 'paarse' kabinet namen PvdA, VVD en D66 deel. Het werd op 22 augustus 1994 gevormd na de Tweede Kamerverkiezingen van 1994. De kleur paars refereerde aan de vermenging van het rood van de PvdA en het blauw van de VVD. PvdA-leider Wim Kok, minister van financiën en vicepremier in het voorgaande kabinet-Lubbers III, werd premier.
   
• 4. 

  De fractie van de Centrumdemocraten (CD) was een extreemrechtse fractie in de Tweede Kamer. De fractie was van 14 september 1989 tot 19 mei 1998 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd. Beeldbepalend was fractievoorzitter (soms als eenmansfractie) Hans Janmaat.
   
• 5. 

  Extreem-rechts politicus, die met leuzen als 'Eigen Volk Eerst' en 'Vol=Vol' enkele keren Kamerzetels veroverde. Leider van de Centrumpartij en de Centrum-Democraten. Was voor hij in de politiek kwam onder meer leraar maatschappijleer aan een katholieke school. Door zijn weinig charismatische uitstraling bleef hij een onbetekenende factor in de Nederlandse politiek en in de Tweede Kamer stond hij volstrekt geïsoleerd. Kwam diverse malen in aanraking met justitie vanwege discriminerende uitspraken.
   
• 6. 

  Haags CD-Tweede Kamerlid, partner (later echtgenote) van CD-leider Janmaat. Kreeg al voor haar Kamerlidmaatschap landelijke bekendheid doordat zij bij een aanslag op een vergadering van de Centrumpartij in Kedichem een been verloor. Trad vaak samen met Janmaat op in tv-uitzendingen van haar partij en liet daarin een onvervalst antivreemdelingengeluid horen. Werd daarvoor veroordeeld. Zat ook in de Haagse gemeenteraad.
   
• 7. 

  De Centrumdemocraten (CD) was van 1989 tot en met 1998 vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. De partij bezette van 1989-1994 één zetel in de Kamer. Bij de verkiezingen in 1994 breidde dat aantal uit naar drie. De CD zat gedurende deze tijd in de oppositie. De onrust binnen de partij leidde er mede toe dat bij de Tweede Kamerverkiezingen van 1998 de CD geen zetel meer behaalde. Daarmee verdween de partij uit de Tweede Kamer.
   
• 8. 

  Kordate, sociaal bewogen en onconventionele PvdA-politica. Begon haar loopbaan bij het christelijke vormingsinstituut 'Kerk en Wereld' en was later directeur van de sociale dienst in Rotterdam. Als staatssecretaris onder Den Uyl in het kabinet-Van Agt II medeverantwoordelijk voor fel bekritiseerde plannen om de Ziektewet te versoberen. Na vijf jaar Tweede Kamerlidmaatschap werd zij burgemeester van Nijmegen. Dat ambt verruilde zij in 1994 voor het ministerschap van Binnenlandse Zaken in het kabinet-Lubbers III. Zette in op een beleid van 'sociale vernieuwing' en bracht samen met Hirsch Ballin een nieuwe Politiewet en anti­discriminatiewetgeving tot stand. Bestuurder op hoofdlijnen, die goed leiding kon geven. Had soms een wat moeizame relatie met het parlement, omdat zij niet altijd wenste in te gaan op detailkritiek. Werd door volkomen zichzelf te blijven een populair politica.
   
• 9. 

  Diverse partijen zijn ooit vertegenwoordigd geweest in het Nederlandse parlement, maar nadien opgeheven. Een aantal daarvan zijn opgegaan in nieuwe partijen, waarvan sommige nog bestaan.