Grondwetgeving in behandeling

Bij de Staten-Generaal¹ zijn op dit moment acht wetsvoorstellen voor wijziging van de Grondwet in behandeling. Vijf daarvan zijn een initiatief van Tweede Kamerleden, drie zijn door de regering ingediend. Daarnaast is er een internetconsultatie gaande voor één wijzigingsvoorstel.

Via het dossiernummer is in onderstaande tabel de voortgang van een wetsvoorstel te volgen.

In het regeerprogramma van het kabinet-Schoof wordt opheffing van het verbod om wetten aan de Grondwet te toetsen (artikel 120¹⁶) aangekondigd en mogelijke instelling van een Constitutioneel Hof.

De commissie-Engels, die adviseerde over artikel 57¹⁷ (incomptabiliteiten), beveelt wijziging van dat artikel aan en mogelijke uitbreiding van artikel 57a¹⁸ (tijdelijke vervanging).

In oktober 2023 aanvaardde de Eerste Kamer een initiatiefwetsvoorstel over de mogelijkheid van een correctief referendum (36.160¹⁹).

In januari 2023 rondde de Eerste Kamer het tweede lezingsvoorstel af over het toevoegen van 'handicap' en 'seksuele gerichtheid' aan de discrimnatieverboden van artikel 1²⁰.

Het voorstel tot wijziging van de voordracht van benoeming van leden van de Hoge Raad²¹ werd na een kritisch advies van de Raad van State in februari 2023 ingetrokken door de regering.

In november 2023 dienden vier Tweede Kamerleden een initiatiefwetsvoorstel in om een bepaling over het gezins- en familieleven in de Grondwet op te nemen.

Het gesplitste initiatiefvoorstel-Leijten over het correctief referendum²² is op 5 juli 2022 door de Tweede Kamer in tweede lezing verworpen.

In het Staatsblad zijn verschenen de wetten over:

Kiescollege Eerste Kamerverkiezingen voor kiezers buiten Nederland²³ (18 augustus 2022)

Toevoeging van een bepaling over het recht op een eerlijk proces²⁴ (30 augustus 2022)

Toevoeging van een bepaling dat de Grondwet de grondrechten en democratische rechtsstaat beschermt²⁵ (30 augustus 2022)

Modernisering brief-, telefoon- en telegraafgeheim²⁶ (30 augustus 2022)

Herijking tweede lezing grondwetswijziging²⁷ (30 augustus 2022)

Vervallen van additionele artikelen die zijn uitgewerkt (30 augustus 2022)

Inhoudelijk ligt de basis van de huidige Nederlandse Grondwet in de Grondwet van de Bataafse Republiek van 1798. Sindsdien hebben er een groot aantal grote en kleine herzieningen plaatsgevonden. De laatste grote wijziging dateert van 1983. Men spreekt nu dan ook van de 'Grondwet van 1983'.

Op deze website wordt een overzicht bijgehouden van alle versies van de Grondwet sinds 1798.

De procedure om de Grondwet te wijzigen is een zware procedure²⁸. Voorstellen moeten twee keer aangenomen worden door beide Kamers van de Staten-Generaal¹, en in tweede lezing zelfs met tweederdemeerderheid. Het gebeurt dan ook dikwijls dat een voorstel tot wijziging van de Grondwet strandt.

Op deze website wordt een overzicht bijgehouden van alle voorstellen die sinds 1983 zijn ingediend, maar niet de eindstreep hebben gehaald.

• 1. 

  Onder de Staten-Generaal verstaan we de Tweede en Eerste Kamer gezamenlijk. Formeel is er dan ook sprake van de Eerste Kamer der Staten-Generaal en van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Beide Kamers kunnen tevens in Verenigde Vergadering bijeenkomen.
   
• 2. 

  Op 6 juli 2022 diende SP-Kamerlid Renske Leijten een voorstel tot wijziging van de Grondwet in om een correctief referendum in te stellen. Na haar vertrek uit de Tweede Kamer nam Lilian Marijnissen de verdediging van het voorstel over. Een correctief referendum is een referendum dat op initiatief van kiesgerechtigden geschiedt en over wetsvoorstellen gaat die al zijn aangenomen door zowel de Eerste als de Tweede Kamer. De wetgevende macht is verplicht de uitslag van het referendum te honoreren.
   
• 3. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat de wet van 21 oktober 2023 (Stb. 2023, 360) heeft verklaard dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming van bepalingen inzake het correctief referendum.
   
• 4. 

  Bij de Eerste Kamer is een wijzigingsvoorstel van de Grondwet in eerste lezing in behandeling om de zittingstermijn van de Eerste Kamer te verlengen van vier naar zes jaar, waarbij om de drie jaar beurtelings 38 en 37 leden worden gekozen. Deze wijze van verkiezen werd ook voor de Grondwetswijziging van 1983 toegepast. Het voorstel is door de regering ingediend.
   
• 5. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet van de bepalingen inzake de verkiezing, de inrichting en samenstelling van de Eerste Kamer der Staten-Generaal.
   
• 6. 

  Bij de Tweede Kamer is een voorstel tot wijziging van de grondwetsherziening zoals vastgelegd in artikel 137 van de Grondwet in eerste lezing in behandeling. Ieder voorstel om de Grondwet te wijzigen moet tweemaal behandeld worden: de zogenaamde eerste en tweede lezing. Momenteel worden beide lezingen door de Tweede en Eerste Kamer afzonderlijk behandeld. Het voorstel van minister Kajsa Ollongren is om de tweede lezing niet in beide kamers afzonderlijk te laten behandelen, maar in een Verenigde Vergadering van de Tweede en Eerste Kamer.
   
• 7. 

  Het wetsvoorstel regelt dat de tweede lezing van een wetsvoorstel dat de Grondwet wijzigt, voortaan in een gezamenlijke vergadering van de Tweede en Eerste Kamer wordt behandeld. Nu schrijft de Grondwet in zo’n geval goedkeuring door de Eerste Kamer met twee derde meerderheid voor. Het wetsvoorstel voorkomt volgens de regering dat een beperkte minderheid van de Eerste Kamer een grondwetswijziging verhindert die gesteund wordt door een grote meerderheid van de Tweede Kamer. De Tweede Kamer is immers direct gekozen tijdens verkiezingen, die ook als doel hebben om de invloed van kiezers op die grondwetswijziging mogelijk te maken.
   
• 8. 

  Er is een wijzigingsvoorstel voor de verankering van het gezin in de Grondwet. In het voorstel staat het recht op de eerbiediging van het gezinsleven vastgelegd, waarbij de wet regels stelt omtrent de economische, sociale en culturele bescherming van het gezin. Het voorstel is afkomstig van SGP-Kamerlid Chris Stoffer.
   
• 9. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot opneming in de Grondwet van een bepaling betreffende het gezins- en familieleven.
   
• 10. 

  In juni 2023 heeft minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Hanke Bruins Slot een wetsvoorstel voor een terugzendrecht van de Eerste Kamer ingediend. Het voorstel behelst een wijziging van artikel 85, 86 en 87 Grondwet. Met de invoering van het terugzendrecht zou de Eerste Kamer de mogelijkheid krijgen aanpassingen voor te stellen in wetsvoorstellen om deze vervolgens terug te sturen naar de Tweede Kamer.
   
• 11. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering van de Grondwet, strekkende tot invoering van de bevoegdheid van de Eerste Kamer om voorstellen van wet te wijzigen en terug te zenden aan de Tweede Kamer.
   
• 12. 

  Op 6 oktober 2021 is er een wetsvoorstel ingediend voor een beoogde wijziging van artikel 23 van de Grondwet. Artikel 23 regelt dat zorg voor en toezicht op het onderwijs een taak is van de overheid en het geven van onderwijs vrij is. De wetgever is bij het toezicht verplicht om rekening te houden met ieders levensbeschouwing. De wijziging is ingediend door het Tweede Kamerlid Habtamu de Hoop.
   
• 13. 

  In 2011 dienden de PVV-Tweede Kamerleden Elissen en Helder twee voorstellen tot wijziging van de Grondwet in om de rol van Koning te moderniseren.
   
• 14. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot de modernisering van de rol van de Koning in het staatsbestel.
   
• 15. 

  Naar het oordeel van initiatiefnemers is de huidige staatsrechtelijke positie met bijbehorende bevoegdheden van de Koning te sterk geënt op de rol die deze in het verre verleden had. Dit wetsvoorstel, ter wijziging van de Grondwet, en de twee daarmee gepaard gaande voorstellen (Kamerstuk 32865 en Kamerstuk 32866) voorzien derhalve in een modernisering van de rol van de Koning in ons staatsbestel. Daarbij wordt beoogd de Koning een representatieve en ceremoniële rol als staatshoofd toe te kennen.
   
• 16. 

  De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen.
   
• 17. 

  1. Niemand kan lid van beide Kamers zijn.
   
• 18. 

  De wet regelt de tijdelijke vervanging van een lid van de Staten-Generaal wegens zwangerschap en bevalling, alsmede wegens ziekte.
   
• 19. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen tot opneming in de Grondwet van bepalingen inzake het correctief referendum.
   
• 20. 

  Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht, handicap, seksuele gerichtheid of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.
   
• 21. 

  Van 24 december 2019 tot 1 maart 2020 liep er een internetconsultatie om de voordrachtsprocedure van de Hoge Raad te wijzigen. In het conceptwetsvoorstel stelt de regering voor dat niet langer de Tweede Kamer verantwoordelijk is voor de voordracht van een lid van de Hoge Raad, maar een nieuw in te stellen voordrachtscommissie.
   
• 22. 

  Van januari 2019 tot en met juli 2022 werd een voorstel tot wijziging van de Grondwet behandeld om een correctief referendum in te stellen. Het initiatiefwetsvoorstel werd ingediend door het SP-Tweede Kamerlid Ronald van Raak. Een correctief referendum is een referendum dat op initiatief van kiesgerechtigden plaatsvindt en oordeelt over wetsvoorstellen die al zijn aangenomen door zowel de Eerste als de Tweede Kamer. De wetgevende macht is verplicht de uitslag van het referendum te honoreren.
   
• 23. 

  Artikel 55 van de Grondwet bepaalt door wie de Eerste Kamer wordt gekozen. Voor 2023 hadden Nederlanders die in het buitenland woonden geen invloed op de samenstelling van de Eerste Kamer. De leden van de Eerste Kamer werden namelijk gekozen door de Provinciale Staten en de leden van de kiescolleges voor de Eerste Kamer in de Caribische openbare lichamen. In 2022 werd artikel 55 gewijzigd zodat Nederlanders die in het buitenland wonen stemrecht krijgen voor een afzonderlijk kiescollege. Dat kiescollege zal dan voor de niet-ingezetenen kunnen stemmen op kandidaten voor de Eerste Kamer.
   
• 24. 

  Het recht op een eerlijk proces was niet met zoveel woorden in de Grondwet opgenomen. De elementen van het recht op een eerlijk proces werden weliswaar verdeeld door de Grondwet heen gegarandeerd, maar het recht werdt niet expliciet genoemd. Een voorstel om het recht wel expliciet in de Grondwet op te nemen is in 2022 aangenomen.
   
• 25. 

  Veel landen hebben voorafgaand aan hun Grondwet een preambule, of een algemene bepaling staan. Doel daarvan is een relatie te leggen tussen de grondwet en degenen voor wie die Grondwet bestemd is. Zo'n preambule of algemene bepaling bevat dan verwijzingen naar begrippen als rechtsstaat, democratie en grondrechten.
   
• 26. 

  Al sinds jaar en dag werd in artikel 13 van de Grondwet de onschendbaarheid van het briefgeheim en de onschendbaarheid van het telefoon- en telegraafgeheim genoemd. Door de technologische vooruitgang was dat achterhaald. Met name de telegraaf raakte aan het einde van de 20e eeuw geheel in onbruik en maakte plaatst voor nieuwe communicatiemiddelen zoals smartphoneverkeer en e-mail. Het kabinet-Rutte II diende daarom in juli 2014 een voorstel tot wijziging van dit Grondwetsartikel in.
   
• 27. 

  In 2022 werd artikel 137 zodanig gewijzigd dat alleen de Tweede Kamer die wordt gekozen na de bekendmaking van een Grondwetsherzieningwet in eerste lezing, bevoegd is de behandeling in tweede lezing ter hand te nemen en af te ronden. Als deze Kamer geen besluit neemt, vervalt het voorstel van rechtswege. Tot 2022 kon ook een volgende Tweede Kamer het voorstel in tweede lezing afhandelen.
   
• 28. 

  Om de Nederlandse Grondwet te wijzigen, moet een voorstel tot wijziging worden ingediend. De wijziging moet twee keer in de Tweede en Eerste Kamer worden behandeld. Zo’n behandeling van een wetsvoorstel in het parlement wordt een lezing genoemd. Er zijn dus twee lezingen nodig voor de Grondwet kan worden gewijzigd. Vóórdat de tweede lezing plaatsvindt, moeten Tweede Kamerverkiezingen worden gehouden. In theorie moeten kiezers zich zo over de wijziging(en) kunnen uitspreken. Bij de tweede lezing is er in beide Kamers een tweederdemeerderheid vereist.