Rusland op een kruispunt - Main contents
Poesjkin en Tolstoi schreven over de oorlogen die Tsaristisch Rusland voerde op de Kaukasus. Verhalen vol geweld en exotiek. Over moed, opofferingsgezindheid en de beschavingsmissie van de Russen, soms met grote bewondering voor diegenen die object van die missie waren. Het is literatuur zoals wij die kennen van alle koloniale mogendheden, het is Kipling en Multatuli. Literatuur die grote invloed heeft gehad op het beeld van de Kaukasus in Rusland. Tweehonderd jaar strijd, overheersing, bloedvergieten en ook een typisch koloniaal superioriteitsgevoel spelen een rol bij het drama dat zich nu in de Zuidelijke Kaukasus voltrekt. Voor vele Russen, en dan bepaald niet alleen in het Kremlin, is de onafhankelijkheid van voormalige kolonies relatief. Je ziet het zelfs terug in het politieke taalgebruik. Daar spreekt men van ‘buitenland’ en ‘het nabije buitenland’. In onze oren klinkt dat misschien als ‘de buurlanden’, wat wordt bedoeld zijn de voormalige Sovjetrepublieken, misschien met uitzondering van de Baltische landen, die echt als vreemd worden gezien.
De Tsaren begonnen ermee, maar met name Stalin maakte er een kunstvorm van: etnisch manipuleren. De Kaukasus was altijd al een etnische lappendeken, met talloze volkeren en talen, soms hele kleine, soms grotere en dominante. Soms verbonden met een duidelijk omschreven grondgebied, vaker gewoon door elkaar wonend. Een etnische slakom, waar Stalin flink in heeft gehusseld om de macht van de verschillende groepen te breken en die van Moskou te versterken. Daarom werden hele volkeren opgepakt en ergens anders neergekwakt, daarom werden grenzen precies zo getrokken dat er overal grote minderheden ontstonden en dat er over en weer spanningen bleven bestaan. De meerderheid in het ene gebied vormde zo vaak een minderheid in een ander gebied en andersom.
Die hele erfenis draagt Europa nu op haar schouders. Politiek gemanipuleerde grenzen binnen een groot rijk werden na het uiteenvallen van de Sovjetunie ineens staatsgrenzen, internationaal erkend en volgens de regels van de VN en de OVSE alleen te veranderen als alle partijen het er via onderhandelingen over eens worden.
Dit alles is een korte schets van de geschiedenis, maar bepaald geen rechtvaardiging voor de explosie van geweld die Georgië teistert sinds het begin van deze maand. Georgië is een onafhankelijk land, met internationaal erkende grenzen. Dat dient Rusland te respecteren, ook als de president van dat land er kennelijk sinds zijn aantreden in 2004 voortdurend in slaagt het Kremlin het bloed onder de nagels vandaan te halen. Rusland heeft geen recht van toezicht op buren die vroeger tot het eigen koloniale rijk behoorden. Dat het land nog steeds moeite heeft met het einde van de Europese deling en de gevolgen van het einde van de Sovjetunie is begrijpelijk. Dat het eerst zo zwakke en nu veel sterkere en van zelfvertrouwen blakende Rusland nu pas die gevolgen echt onder ogen ziet, is ook nog te begrijpen. De interne instabiliteit vraagt immers nu veel minder aandacht dan in het eerste anderhalve decennium na 1991.
Maar als Europa een terugval wil voorkomen, als wij de verworvenheden van het einde van de deling en het einde van de Sovjetoverheersing duurzaam willen verankeren, kan er niet worden gesjoemeld met de internationale spelregels die bepalen dat internationaal erkende grenzen gerespecteerd dienen te worden, conflicten vreedzaam moeten worden opgelost en de burgers van soevereine landen via hun stemrecht bepalen welke keuzen zij maken. Georgië kan niet een conflict dat al vijftien jaar onderwerp is van internationale onderhandelingen ineens via militair geweld trachten op te lossen. En Rusland zal de algemeen erkende spelregels moeten respecteren als het een goede relatie wil met de Europese buren. Moskou zal moeten kiezen: een begin van lotsverbondenheid op Europese schaal of nieuwe scheidslijnen op een continent dat uitzicht heeft op een einde aan eeuwenoude scheidslijnen. Die keuze ligt in Moskou, want de rest van Europa zal vast moeten houden aan de principes van de democratische rechtsstaat, wil het niet zelf bijdragen aan ondermijning van alles wat in bijna twintig jaar is bereikt.
Meer informatie