Winternachten - Main contents

Nog meer over identiteit. Een prachtige opening van het literaire festival Winternachten in Den Haag door Elif Shafak. Over haar schreef ik anderhalf jaar geleden al, naar aanleiding van haar nieuwste boek. Nu mocht ik haar in persoon ontmoeten en naar haar lezing luisteren over ‘De Schrijver als Pendelaar’. In die lezing onderscheidt zij drie soorten mensen: mensen die op hun stek blijven, migranten en nomaden. Zichzelf schaarde zij jarenlang onder de laatste categorie, omdat zij overal en nergens verbleef, maar overal kon schrijven. In Istanbul, in Texas en op nog talrijke andere plaatsen in de wereld. Haar stelling: je thuis neem je overal mee naartoe. Haar werk is daardoor tegelijkertijd zeer Turks en zeer kosmopolitisch. Geraakt was ik door haar opmerking dat zij zich zo geweldig thuis voelt in Istanbul, een stad waar zij een diepe liefdesrelatie mee onderhoudt. Maar dat ze het ook heerlijk vindt om Istanbul te missen als zij elders vertoeft. Want dat heeft zij gemeen met zovelen van ons die op verschillende plekken zijn opgegroeid en hebben geleerd ‘thuis’ altijd overal mee naartoe te nemen. En als wij eenmaal ‘thuis’ zijn, telkens weer op zoek te gaan naar andere plekken die ons helpen ‘thuis’ te missen. Goed, dit maar even als persoonlijke ontboezeming.

Over haar aanpak heb ik tijdens het Winternachten festival ook iets mogen zeggen, kunt u elders op deze site nalezen. Daar zal ik dus niet teveel op terugkomen. Maar in haar lezing legde zij weer zo prachtig de nadruk op de noodzaak nieuwsgierig naar ‘de ander’ te blijven, de bereidheid te tonen je open te stellen voor de zorgen, de pijn van de ander. Zij doet dat niet omdat zij ons iets wil leren, maar omdat zij verhalen wil vertellen. Verhalen uit een wereld die bestaat uit verschillen, uit mensen met hele diverse achtergronden die elkaar ontmoeten. Die met elkaar botsen en die proberen er samen het beste van te maken. Kortom, over de ‘condition humaine’. Zij maakt kleine zaken groter, grote zaken kleiner, mé nsen groter of kleiner, zodat wij op de rand van realisme en sprookjeswereld staan, net zoals bij Homerus, Rabelais, Sheherazade, Swift, om maar een paar namen te noemen. Zij staat trots in een mooie literaire traditie op het breukvlak van Oost en West en zij wijst ons op de nuances en verschillen bínnen Oost. Verschillen die wij met onze ruwe penseelstreken maar al te zelden over het hoofd zien. Fanatisme heb je in oost en west, de strijd ertegen evenzeer.

Mensen als Elif Shafak voeden het denken over identiteit, over verschil, over universele menselijke waarden en gedachten. Zij helpen ons te begrijpen dat mensen uiteindelijk altijd belangrijker zijn dan ideeën of overtuigingen. Dat wie het allemaal al weet, wie zijn oordeel al klaar heeft, wie niet meer bereid is naar verhalen te luisteren en na te denken over zijn eigen (voor)oordelen, een essentieel deel van zijn menselijkheid onbenut laat. Misschien klinkt dit allemaal nogal banaal. Maar veel van wat ons als mensen verder helpt, is heel banaal. Net zoals het grootste kwaad dat de mensheid in de loop van de geschiedenis is overkomen, precies omgekeerd, zoals Hannah Arendt zo prachtig heeft aangetoond, ook heel banaal is.

Meer informatie

Bekijk het interview dat Frans Timmermans gaf bij de opening van Winternachten