De dialoogdemocratie naar Zwitsers voorbeeld - Main contents
Zurich 01-05-2006 Het is maandag 1 mei. Ik zit achter een computer op het vliegwveld in Zurich. Ons vliegtuig gaat zo terug naar Amsterdam. De afgelopen dagen met een aantal leden van de commissie Binnenlandse Zaken gaan kijken in Zwitserland naar de praktijk van de referenda hier.
Op vrijdag en zaterdag spraken we met nationale politici over het nut van het referendum. In Zwitserland bestaat dit instrument al zeer lang. In Nederland hebben we op nationale schaal alleen nog maar ervaring opgedaan in 2005 bij het referendum over de Europese Grondwet. Dat was het eerste referendum in 200 jaar. Referenda in Zwitserland zitten ook heel anders in elkaar. Waar in Nederland het refendum door het parlement werd uitgschreven, moet hier een referendum vanuit de bevolking zelf komen. Mensen moeten 50.000 handtekeningen verzamelen en kunnen dan een volksraadpleging organiseren over een besluit van de regering. Maar mensen kunnen ook zelf een onderwerp op de agenda proberen te krijgen. Daar hebben ze 100.000 handtekeningen voor nodig.
Ik denk dat het heel goed is om referenda vooral een initiatief te laten zijn van mensen zelf. Dat moeten mensen er dus echt moeite voor doen. Bijkomend voordeel is dat er dus ook langer over een onderwerp gediscusieerd kan worden voordat de stemming plaatsvind. In Zwitserland is er dan ook een redelijk hoog niveau aan kennis bij mensen, omadt de discussie die vooraf gaat aan de stemming vaak zo'n 3 jaar duurt. Mensen krijgen ook een uitgebreid boekje thuis waar alle voor en nadelen van een voorstel in staat. Mensen stemmen hier veelal via de post, wat ook de drempel verlaagd om mee te doen aan een volksraadpleging.
Een veel gehoord bezwaar over het referendum als instrument is dat mensen zich niet zouden willen verdiepen in een onderwerp. "Daar heb ik toch een volksvertegenwoordiger voor gekozen..", is dat de verzuchting. In Zwitserland is dat niet een kwestie: als mensen vertrouwen er in hebben dat de volgsvertegenwoordiging de juiste keuze hebben gemaakt, volgen ze gewoon het stemadvies van de partij waarop ze hebben gestemd. De mensen die wel een eigen afwijkende opvatting hebben kunnen hun geluid laten horen. Maar nogmaals: het initiatief voor een referendum komt altijd van mensen zelf, en niemand misgunt elkaar dat recht. De meeste referenda hoeven uiteindelijk niet gehouden te worden, omdat in het proces van een besluit al wordt gekeken naar de bezwaren van mensen. Het referendum werkt dus ook vaak als een stok achter de deur om politici alvast beter met de mensen te laten communiceren, zodat een referendum uiteindelijk helemaal niet meer nodig is. Een ander groot voordeel van de referendum-cultuur is dat het hier niet een destructief middel is. In Nederland wordt het referendum toch vooral als iets gezien om 'nee' te kunnen zeggen tegen een voorstel. Maar hier is het instrument heel constructief gemaakt: mensen bedenken een goed idee, willen dat op de agenda plaatsen en proberen mensen ervoor te enthousiasmeren. Dan onstaat een democratie van ideeen, in plaats van dat overheid en burger tegenover elkaar komen te staan. Er is een wisselwerking. Een dialoog democratie. Vooral van het volksinitiatief (dat mensen dus met hun eigen idee kunnen komen) kan Nederland nog veel leren. Inmiddels is er al wel een burgerinitiatief in Nederland geintroduceerd (een zwakkere vorm van volksinitiatief), maar dan mag dus wel worden aangevuld. PvdA-kamerlid Dubbelboer, GL-kamerlid Duyvendak en ik werken nu al een een initiatiefwet voor het referendum in Nederland, maar daar moet dit zeker een aanvulling op zijn.
Op zondag zijn we een kijken gaan nemen in Appenzeln, een dorpje in de Alpen tegen de Oostenrijkse grens aan. Daar is het elk jaar traditie om op het marktplein bijeen tekomen en over allerhande onderwerpen te stemmen. Dus niet via de stembus, maar met z'n allen, bij handopsteken. Het is een van de weinig plekken waar dit nog gebeurt in Zwitserland, en is dus meer Folklore dan gebruik. Het was schitterend. Nadat de voorzitter van de gemeenschap, voor een plein van duizenden mensen, een voorstel heeft voorgelezen, wordt er gezegd: "Das wort ist frei!!" en mag elk lid van de gemeenschap op staan, en het woord voeren. Dat gebeurde ook, en zeer levendig. Daarna werd er gestemd. Opvallend was dat er deze zondag ook gestemd werd over het gelijkschakelen van de rechten voor homoseksuelen t.a.v. de samenlevingscontracten. Hoewel Appenzeln zeer conservatief is, stemde bijna iedereen voor. Een echo van Hollands Glorie: Nederland stemde als eerste voor het homohuwelijk, en nu volgt ook een Zwitsers Alpendorp.
Nu rennen voor het vliegtuig.