Structuur of cultuur? Nee: inhoud en leiderschap - Main contents
De vereniging Thorbecke is opgericht ter bevordering van een vitale democratie in Nederland. Vanavond maakte Jan Marijnissen in de oude zaal van de Tweede Kamer een sterkte-zwakte analyse van ons democratisch bestel.
Iedereen die al een tijdje rond loopt in de politiek heeft in de loop van de jaren wel een aantal discussies over politieke vernieuwing meegemaakt: met name de PvdA en D66 hebben de chronische neiging om ieder democratisch tekort te vertalen in een voorstel voor een structuurwijziging: de gekozen burgemeester, de dualisering van het lokaal bestuur, het referendum, een combinatie van de evenredige vertegenwoordiging en het districtenstelsel bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Het zijn maar een paar voorbeelden van inmiddels doorgevoerde of alweer vergeten structuurwijzigingen van de afgelopen decennia.
Ik heb altijd de stelling ingenomen dat gebreken van het Nederlandse politieke stelsel vooral een cultuurprobleem zijn, niet een structuurprobleem. De dualisering van het lokale bestuur had de controlerende taak van de gemeenteraad moeten versterken. In werkelijkheid is die controlerende taak van de gemeenteraad primair afhankelijk van de bereidheid van coalitiepartijen om een zekere afstand in acht te nemen tot de eigen bestuurders. Dat is een cultuurprobleem.
De dualisering heeft veel geld gekost: raadszalen zijn verbouwd, de ene secretariemedewerker voor de gemeenteraad is vervangen door een batterij aan griffiemedewerkers. Gemeenteraden gingen op cursus. Commissievergaderingen en raadsvergaderingen werden vervangen door politieke markten. Maar in de gemeente waar de politieke markt is uitgevonden –Almere- bleek de kloof tussen kiezer en gevestigde politiek vorige maand juist groter dan ooit.
Volgens Jan Marijnissen er er helemaal niet zoveel mis met onze politieke structuur, met de controlerende bevoegdheden van het parlement, maar is het juist misgegaan op het gebied van inhoud en leiderschap. Door steeds meer zaken bij de overheid weg te halen en aan de markt over te laten. Door technocratische bestuurders, die geen samenhangende maatschappijvisie hebben, laat staan dat ze de buitenwacht duidelijk maken hoe hun besluiten passen binnen die visie. Door solidariteit te vervangen door de wet van de sterkste. Door het in de jaren zestig ondermijnde en in de jaren zeventig weggevallen autoritaire gezag niet te vervangen door een nieuw gezag dat gebaseerd is op overtuigingskracht, de kwaliteit van argumenten. Zo kweek je calculerende burgers en shoppende kiezers.
De remedie voor dit probleem volgens Jan is dat mensen weer de kans krijgen om vertrouwen te stellen in politici, die een visie hebben, passie uitstralen, lastige dillema’s onder woorden brengen en uitleggen aan het volk en de bereidheid uitstralen om de eigen mening altijd bij te stellen naar aanleiding van de respons van buiten de Haagse kaasstolp. Politici die zich zo opstellen kunnen rekenen op opmerkelijk veel krediet, ook bij moeilijke besluiten die pijn doen. De mens is een sociaal wezen, als je hem de kans geeft.