Steniging

Source: A.H. (Anja) Meulenbelt i, published on Saturday, September 4 2010.

Vanzelf ben ik tegen het stenigen van vrouwen, een gruwelijke vorm van doodstraf. Ik ben overigens ook tegen de doodstraf als die ‘netjes’ met een injectienaald wordt uitgevoerd zoals in beschaafd Amerika. Ook ik heb me aangesloten bij de wereldwijde actie om de Iraanse Sakineh te redden van de straf die haar te wachten staat: steniging dan wel ophanging. En iedereen opgeroepen om mee te protesteren. Zie hier.

Maar afgelopen zaterdag, toen er op het Beursplein in Amsterdam een demonstratie werd gehouden, waar een kleine honderd mensen bij aanwezig was, ben ik thuis gebleven. Ik had gezien wie de initatiefnemers waren van de demonstratie, en het was voor mij voorspelbaar dat het vooral een anti-islam demonstratie zou worden. En daar leen ik me niet voor.

Jammer, overigens, want als het echt om die vrouw zou zijn gegaan, dan was het natuurlijk mogelijk geweest om de verschillen van opvattingen even opzij te zetten, en een brede waaier van groepen uit te nodigen om deel te nemen. De afschuw van een doodvonnis door middel van steniging is niet gebonden aan politiek links of rechts, en er zijn net zo goed vele moslims die er niets van moeten weten. Een gemiste kans. In andere landen is het wel gelukt om een bredere coalitie op de been te krijgen.

Ik zou die mini-demonstratie al zowat weer vergeten zijn, wanneer ik vanochtend in de Volkskrant niet een reportage las van Rob Vreeken, die er wel was en zich nogal onbehagelijk voelde tussen de islambashende usual suspects. Vreeken heeft een boek geschreven, Baas in eigen boerka, waar ook al aandacht voor was in Opzij. En de stukken die ik las - ik moet het boek nog aanschaffen - maken me wel nieuwsgierig. Vreeken heeft gedaan wat vele zogenaamde islamcritici nalaten: hij is op reis gegaan en is vele strijdbare moslimvrouwen tegengekomen. Anders dan anderen interesseert hij zich voor wat de vrouwen zelf te vertellen hebben: “van islamitische feministen in Indonesië, tot fabrieksarbeidsters in Bangladesh”. En dit is de rode draad door zijn betoog heen: ja, er is in veel landen nog een conservatieve, patriarchale cultuur ‘waarin mannen het heertje zijn’, maar tegelijk zie je overal dat vrouwen vooroplopen in de democratische beweging. Hebben we niet allemaal de beelden kunnen zien van de massale demonstraties in Teheran, met de groene hoofddoeken dominant zichtbaar in de massa? Dat zelfde islamitische land dat mensen barbaars bestraft brengt ook een indrukwekkende vrouwenbeweging en protestbeweging voort.

Toen ik bij een van de solidaire demonstraties in Nederland was, voor de vrijheid in Iran, sprak ik een Iraanse man die me vertelde dat hij het niet kon bewijzen, maar dat hij dacht dat de vrouwenbeweging in Iran met name zo krachtig is, omdat gelovige en niet gelovige vrouwen samenwerken voor hun rechten. Daar laten ze het geloof niet inzetten als splijtzwam. Kunnen wij nog een voorbeeld aan nemen.

En dat is de conclusie die ik al jaren geleden heb getrokken, en die in de loop van de tijd meer en meer bevestigd is: wat emancipatie betreft zijn er zijn vele wegen die naar Rome leiden. Of naar Mekka. Emancipatieprocessen zijn complex, en vrouwen bepalen zelf waar ze heen willen en hoe. Ze kunnen gelijk met een beknellende vrouwenonderdrukkende traditie ook afstand doen van het geloof, maar evenzeer is het mogelijk om de islam als een bondgenoot zien in hun emancipatie, want ook dat bestaat. Net als Vreeken heb ik met vele islamitische feministes gesproken. Niet de islam is de vijand, zoals Hirsi Ali ons wijs wilde maken, maar het patriarchale systeem in vele landen, soms met het geloof als dekmantel, en of de vrouwen daar nu tegen vechten met of zonder de koran in de hand is interessant, maar niet waar het wezenlijk om gaat.

Dus vind ik het betoog van Vreeken boeiend, die - nog zonder dat ik zijn boek heb gelezen - tot diezelfde conclusie lijkt te komen. Ja, er is sprake van veel onrecht en veel onderdrukking, maar het zou dom zijn om daar alleen een godsdienst op aan te kijken - en dan ook nog één godsdienst.

Wat is het verband tussen islam en steniging, en breder, tussen islam en schendingen van vrouwenrechten? Die eerste vraag is eenvoudig, zegt hij: die is er niet. Steniging als straf komt in de koran niet voor, ook niet als straf voor ‘overspel’. Wel in de bijbel, daar wordt flink wat afgestenigd. In vroeger eeuwen (geen rechtbank, geen gevangenissen, gemeenschappen die zelf hun zondaars bestraften) waren steniging net als andere vormen van lijfstraffen en executies heel gewoon. De oude Grieken stenigden, het komt ook voor in de joodse wet. En, voeg ik toe, executies in de vorm van vierendelen, kielhalen en levend verbranden hoorde eens bij de Hollandse folklore.

Steniging als straf komt voor in sommige landen zoals Saoedi-Arabië, Soedan en Iran. Ook vindt het plaats in de anarchie van Somalië, en is er in Afghanistan onlangs nog een ‘wilde’ steniging gemeld, mogelijk uitgevoerd door de Taliban. In Nigeria zijn nog vonnissen uitgesproken maar nooit uitgevoerd - meldt Vreeken. Je kunt dus een ding vaststellen: dat het mogelijk is dat moslimfundamentalisme tot zulke uitwassen kan leiden. “Maar uitwassen blijven het. Om de barbaarse praktijk in te zetten als argumentatief wapen in de oorlog tussen ‘de beschaafde wereld’ en ‘de islam’, die volgens sommige van mijn medebetogers gaande is, gaat alle perken te buiten.”

Is er dan geen verband tussen islam en het schenden van mensenrechten? Die is er wel, zegt Vreeken. Maar het is te simpel om de maatschappelijke positie van vrouwen alleen van de heersende godsdienst af te leiden. “Daarvoor zijn de verschillen tussen de moslimlanden - van Indonesië tot Senegal, van Afghanistan tot Turkije - te groot, en daarvoor zag ik te veel dynamiek.”

Exact. En daarvoor zijn de overeenkomsten tussen landen die vrouwen onderdrukken, met heel verschillende godsdienstige systemen weer te groot, zou ik aan willen vullen. Vrouwen thuis opsluiten, proberen haar onafhankelijkheid te belemmeren, haar vooral zien als de man dienend, en kinderen barend, het komt in alle godsdiensten voor. En dit is de verrassing: nergens in de koran staat dat vrouwen verplicht zijn om hun man te gehoorzamen. Niet dat er geen patriarchale fundamentalisten zijn die dat niet beweren. Hou die vrouwen achterlijk, dan komen ze er nooit achter. Inderdaad: dat bestaat. Evenals het verzet daartegen.

Ook in Gaza, bepaald niet het leukste plekje van de wereld, met veel conservatisme en nu met een stevige greep van Hamas op de bevolking zien we vooral tegenstrijdigheid: de patriarchen proberen vrouwen terug te dringen, maar het is helemaal niet gezegd dat dat lukt, want de vrouwen in Gaza hebben in meerderheid hun kracht gevonden. Er zijn grote verschillen tussen hoe volwassen vrouwen nu leven, vergeleken bij hun moeders, en hun dochters gaan nog verder en veroveren het onderwijs. Er zitten meer vrouwen als student op de Islamitische universiteit dan mannen. Ik zal er binnenkort nog eens uitgebreider over schrijven.

Vrouwen veroveren het onderwijs, schrijft ook Vreeken, het kindertal daalt bijna overal, vrouwen wrikken de deur naar de arbeidsmarkt open, ze zetten hun hakken in het zand en organiseren zich. Vreeken: “het zijn economische, politieke, demografische en culturele factoren die de maatschappelijke positie van vrouwen bepalem. Van die factoren is de godsdienst er één, niet meer en niet minder. Als samenlevingen veranderen en als vrouwen emanciperen zal de religie moeten volgen. Dat is de volgorde, niet andersom. De islam zal zich aanpassen aan de groeiende ongehoorzaamheid van het vrouwvolk.”

Zo. En dus is het zeer aan de orde om mee te werken om Sakineh te redden, maar zouden we een beetje meer respect voor de vrouwenbewegingen overal ter wereld kunnen hebben, die heel goed zelf kunnen bepalen hoe ze willen emanciperen, met of zonder geloof. Net als de moslima’s in Nederland, trouwens.