De multiloyale samenleving - Main contents

Er is geen Nederlander of hij voelt wel een verbondenheid met een ander land. Omdat hij er op vakantie is geweest, omdat zij er vrienden heeft wonen, omdat haar ouders er vandaan komen, omdat hij de samenleving daar inspirerend vindt. Zelf ben ik in verschillende Europese landen opgegroeid en voel mij verbonden met de Fransen, Belgen en Italianen van mijn jeugd. Voel mij thuis in Parijs, in Brussel, in Rome. Maar ben ook van New York gaan houden en, op een heel andere manier, van Moskou, waar ik drie jaar woonde en werkte. Dit alles geeft mijn leven reliëf en heeft mij al heel vroeg het besef geschonken dat ik Nederlander en Limburger ben. Want nergens wordt dat besef sterker dan in een vreemde omgeving.

Mijn eigen ervaring brengt mij tot de veronderstelling dat de Turkse en Marokkaanse migranten die hiernaartoe kwamen, na hun komst zich eerst en vooral nog sterker Turks en Marokkaans zijn gaan voelen. Dat gevoel hebben zij ook op hun kinderen overgebracht, die op straat en op school Nederlands werden en thuis het moederland meekregen, vaak in sterk geromantiseerde vorm.

Dit komt voor in alle landen waar sprake is van flinke migrantengemeenschappen. Als wij naar de Verenigde Staten, Canada en Australië kijken, vinden wij dat doodnormaal. En in die landen wordt het stimuleren van de verbondenheid met het moederland of het moederland van de voorouders gezien als een bijdrage aan de succesvolle integratie in de samenleving. In combinatie met het zeer expliciet maken van wat van nieuwe burgers wordt gevraagd en welke geschreven en ongeschreven collectieve gedragsregels gerespecteerd moeten worden om de integratie te laten slagen.

Hier gaat het in Nederland en in Europa mis. Migranten en hun nazaten die in veler ogen teveel vasthouden aan de identiteit en cultuur van het moederland wordt verweten dat zij onvoldoende integreren of zelfs een potentiële vijfde colonne vormen. En de regels die zij geacht worden te kennen en na te volgen worden niet expliciet genoeg gemaakt, want te gemakkelijk bekend verondersteld. En dan verwijten we mensen dat zij buitenspel staan, terwijl wij nooit de buitenspelregel aan hen hebben uitgelegd. Het komt allemaal omdat men in immigratielanden weet dat mensen komen om te blijven, terwijl wij - zowel de oorspronkelijken als de nieuwkomers - generaties lang de illusie koesteren dat ‘de gasten’ weer weg zouden gaan.

De eerste stap op weg naar een oplossing is het besef dat de gasten geen gasten meer zijn, maar leden van het gezin. De tweede stap is het inzicht dat trots zijn op je roots en weten waar je vandaan komt, je een sterkere start geeft in een nieuwe samenleving. De derde stap is het besef dat de omgang met verschillen lastig is, energie en aandacht vraagt en ook met problemen, soms grote, gepaard gaat. De vierde stap is aanvaarden dat identiteit in toenemende mate hybride vormen zal aannemen. Dit laatste behoeft enige uitleg.

Onze wereld is in vele opzichten een dorp geworden. Alles is zo ontzettend dichtbij, een belangrijke gebeurtenis elders op de wereld vindt binnen luttele minuten haar weg tot in onze huiskamer. Dat is een bron van veel onbehagen, zeker, maar heeft ook mensen bewuster gemaakt van wat anders is. Waardoor men, modern en eclectisch als men is, graag ook zaken aan de eigen wereld toevoegt die elders zijn bedacht of elders tot de cultuur behoren. De explosie van culinaire diversiteit in ons land is daarvan een mooi voorbeeld. Buiten de havensteden was veertig jaar geleden ‘chinees’ het enige exotische eten dat je kon krijgen. Mijn grootouders hadden nog nooit van pizza, gyros of kousenband gehoord. En anders dan mijn kinderen, kende ik het fenomeen ‘prom’ niet toen ik de middelbare school verliet, laat staan halloween.

Maar het onbehagen over een wereld die iedereen heel dicht op de huid zit en tegelijkertijd snel verandert en zich in toenemende mate aan onze controle lijkt te onttrekken, heeft ook het ongemak over wat anders is in onze omgeving gevoed. Onze onverschilligheid over de ander, ons ‘leven en laten leven’, was generaties lang de manier om met anderen om te gaan. En zit ons nu in de weg. Daarom laten we ons te makkelijk wijsmaken dat wie bij ons wil horen, als ons moet zijn. Duur gezegd: wij maken te weinig onderscheid tussen integratie en assimilatie.

Een moderne samenleving kan geen smeltkroes meer zijn, op zijn best een saladebuffet, waar mensen het basisgerecht zelf kunnen aanvullen met zaken van hun gading. Daarbij weten we van talloze voorbeelden dat wie assimilatie eist, integratie in de weg staat. Wie assimilatie eist, wil ook helemaal geen integratie, want de ander hoort er dan alleen maar bij, als hij ophoudt te zijn wie hij is. Dat is een onmogelijke eis en dat weten de assimilatieprofeten donders goed.

Het op hoge toon eisen van een loyaliteitsverklaring, al dan niet door het moeten opgeven van een tweede staatsburgerschap, is een vorm van assimilatiedwang, die per definitie integratie bemoeilijkt. Loyaliteit verkrijg je niet met Zaanse verhoormethoden. Maar wel door mensen hun identiteit te gunnen en aan te spreken op het gedrag dat wij van elkaar verwachten. Loyaliteit blijkt uit wat je doet, nooit uit wie je bent. Is een belastingvluchteling in Brasschaat met alleen een Nederlandse paspoort loyaler aan Nederland dan een Nederlandse militair die in Uruzgan zijn leven waagt en een tweede, Turks paspoort bezit? Zijn politici als Wilders en Bosma, die tegelijkertijd trots zijn op hun ene paspoort en hun dubbele loyaliteit aan Nederland en Israel vanwege hun ene paspoort loyaler aan Nederland dan mensen als De Liefde, Veldhuijzen van Zanten en Albayrak die twee passen hebben, maar er nooit blijk van hebben gegeven en ander land dan Nederland als hun gidsland te zien?

Een tweede paspoort, een ander staatsburgerschap schept in de ogen van dat andere land ook verplichtingen. Nederland stelt ook eisen aan mensen die in het buitenland wonen en (ook) een Nederlandse pas hebben, bijvoorbeeld als het gaat om belastingaangifte. Dat doet Zweden ook. Talloze landen voeren een actief beleid om landgenoten in het buitenland zoveel mogelijk aan hen te binden. Om mij tot EU landen te beperken: Frankrijk, Italië, Hongarije, Ierland, zij hebben een zeer actief diasporabeleid. Of dat succes heeft, ligt op geen enkele manier aan die inspanningen, maar aan de houding van de mensen op wie deze inspanningen gericht zijn. Ook hier is loyaliteit niet afdwingbaar. En verbondenheid met een andere samenleving, met een andere cultuur is een bron van kracht, van dynamiek, van vernieuwing. Het is soms even wennen, dat deze menselijke dwarsverbanden een wezenlijk bestanddeel van onze samenleving zijn geworden. Laat de gewenning hieraan onderdeel zijn van maatschappelijk debat, maar laat dat debat niet beginnen met verdachtmakingen, die onherroepelijk met het eisen van loyaliteitsverklaringen verbonden zijn.

Origineel bericht alleen toegankelijk voor leden facebook