De Toestand (9) - Main contents
Een rancuneleer: zowel PVV als het fascisme
Weer iemand die de vergelijking met fascisme aandurft als het gaat om de PVV. Cultuurfilosoof en directeur van Nexus Rob Riemen. Gisteren op de tv, hier (nog niet gezien, ik zie nooit tv uitzendingen na kindertjesbedtijd) en vanochtend een kort interview in de VK. Paar uitspraken:
Is het nuttig om Wilders een fascist te noemen? Het debat over immigratie is al jarenlang belemmerd door zulke associaties.
Dat klopt. Maar toen werd fascisme als scheldwoord gebruikt. Ik gebruik de term om het populisme beter te begrijpen. Welke culturele geschiedenis zit er achter de beweging van Wilders? Dan zie ik veel paralellen met het fascisme.
Net als Kromhout in het vorige stukje (hier) vindt Riemen het belangrijk om niet zozeer te kijken naar de manier waarop het fascisme is geëindigd, met Auschwitz, maar naar de manier waarop het is begonnen; als populistische beweging die de macht greep.
Ik weet niet of ik het eens ben met Riemens analyse, die als ik het goed begrijp vooral stoelt op de gedachte dat we zijn veranderd in een maatschappij waarin ‘gelijkheid de hoogste waarde is’. Ik zie dat met name bij rechts helemaal niet. Integendeel, het lijkt nu juist steeds meer te gaan over het recht van de sterkste tegenover de mensen die het niet redden. Wel kan ik Riemen volgen als hij zegt dat het nationaal-socialisme vooral een rancuneleer was, en daar zie je absoluut parallellen met de aanhang van de PVV. Waar ‘elite’ een scheldwoord wordt, en het idee ontstaat dat andere ‘gelijken’ meer hebben, ontstaat een wrok die geëxploiteerd kan worden door een demagogisch leider. “Nu hebben we een ander soort maatschappij (dan toen de fascistische massabeweging in uniform achter de vaandels aanliep). Er is een ander type massamens ontstaan dat niet in rationaliteit gelooft, dat zichzelf niet wil verheffen. Een verwend, agressief mensentype dat anderen de schuld geeft als het tegen zit.”
Er zit wat in, als karaktertrek van de PVV-aanhanger herken ik wel wat, maar ik steiger nog tegen die ‘massamens’ - er zijn nog steeds meer massamensen die niet op de PVV stemmen dan wel, en het ruikt een beetje naar ‘het domme gepeupel’ van, inderdaad, de elite die daar boven staat.
Juist in een democratische samenleving heb je elites nodig die het voorbeeld geven, zegt Riemen. Oké. “Maar de zakenelite is ontmaskerd. De intellectuele elite relativeert zichzelf, de media-elite wil vooral verkopen. De politieke elite mist idealen en loopt achter Maurice de Hond aan.”
Alweer, zit wat in, maar een elite die geen hart heeft voor de minder geprivilegieerden, zich bij voorbaat beter acht, niet luistert maar denkt dat er alleen naar hen geluisterd moet worden omdat zij nu eenmaal de elite zijn - dat is nou juist wat het zo makkelijk maakt om ‘elite’ als scheldwoord te gebruiken - wie denken ze wel dat ze zijn, beter dan wij?
Ik weet het dus nog niet, met Riemen. Er zijn misschien tussen het misprijzen van de elites, en het idee dat zij de enige redding der natie zijn misschien nog wat nuanceringen mogelijk. Maar ik ga zijn boekje lezen en kom er vast nog wel op terug.
Hier is het stukje in de Volkskrant.