Als Europese Unie zo doorgaat, raakt zij in verval - Main contents

Vandaag bestaat de partijcommissie Europese Zaken van de VVD 20 jaar. Reden voor een conferentie in de Eerste Kamer. Hier alvast een preadvies van Frits Bolkestein. De oud-Europees Commissaris en oud-fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer is somber over de toekomst van de Europese Unie:

Europarlement leeft in een federale fantasie.

De Europese Unie is geen federale staat. Zij is een conglomeraat van staten die hebben afgesproken bepaalde taken op federale wijze ter hand te nemen en zich aan bepaalde regels te houden. Of zij dat doen, is een tweede. Dat conglomeraat van staten dat de Europese Unie wordt genoemd, heeft heel duidelijk een opkomst gekend. Is zij nu in verval? Ik ben bang dat zij over haar hoogtepunt heen is indien de EU doorgaat op de huidige weg. De diepere oorzaak daarvan is overdaad die, zoals bekend, schaadt.

Het Europees Parlement leeft in een federale fantasie. Het wil in alles 'meer Europa'. Soms is dat nodig, maar lang niet altijd. Bovendien zijn de Europese bevolkingen sceptisch. Het Parlement is legitiem, want het is langs reguliere weg verkozen. Maar het is niet representatief, want het vertolkt niet langer de meningen van de mensen in het land. Dit is het democratisch tekort: onverkozen bureaucraten hebben veel macht, maar kunnen niet door de Europese burgers worden gecontroleerd, omdat het Europees Parlement hun wensen niet weerspiegelt. De paar parlementariërs die eurokritisch zijn zelf noemen zij zich eurorealisten worden voor dorpsgekken versleten.

Het Europees Parlement wil meer geld in een tijd dat iedere minister van Financiën moet krom liggen vanwege de bezuinigingen. Dit alleen al geeft aan hoezeer het Parlement onder een kaasstolp leeft, opgesloten in het eigen gelijk. 'Als wij niet meer geld krijgen', wordt dan gezegd, 'kan de EU de gemeenschappelijke diplomatieke dienst niet opzetten'. Het Parlement vergeet dat het dit geld heel wel binnen de huidige begroting kan vinden. Van het Regionale Fonds wordt bijvoorbeeld slechts een deel besteed. Met het Cohesie Fonds is het niet anders.

Een derde voorbeeld wordt gevormd door de landbouwuitgaven. Het is duidelijk dat een kritische beschouwing van de huidige begroting nog heel wat ruimte zou opleveren. Nu is het Europarlement gekomen met het idee van de euro-obligaties, de Eurobonds. Vooral de voormalige premier van België Guy Verhofstadt, nu voorzitter van de liberale fractie in het Europarlement, is daarvan gecharmeerd.

Die euro-obligaties zouden de overheidsschulden van de deficit-landen overnemen. Dat is een slecht plan en wel om twee redenen. De eerste is de rente, die een Europees gemiddelde zou zijn, dus meer dan wat Nederland en Duitsland nu betalen. De tweede reden is belangrijker. Gebleken is dat de lidstaten de hand niet houden aan afspraken in EMU-verband. Het enige wat landen met een slecht economisch beleid kan disciplineren, is de markt. Euro-obligaties stellen die landen in staat zich daarvan af te schermen. Hun verantwoordelijkheid wordt dan verdund, terwijl die zou moeten worden versterkt. Wij moeten daar niet intrappen.

Een nieuwe wind zou in het Europarlement moeten waaien. Maar ik ben sceptisch of dat zal gebeuren. Bij de verkiezing voor dat Parlement zullen diegenen zich kandidaat stellen die de Europese Unie verder willen uitbouwen. Worden zij verkozen dan komen zij terecht in een gezelschap van meer dan 700 leden dat onderhevig is aan een grote mate van politieke correctheid, samen te vatten met de spreuk 'meer Europa'. Het blijft dus zaak op te letten, vooral ten aanzien van de financiën. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland hebben het plan opgevat, de begroting van de EU de komende jaren vast te pinnen op het huidige niveau. Een nulgroei dus. Dit is een goed voornemen dat Nederland terecht ondersteunt.

Dit wat betreft het Europees Parlement. Nu de Europese Commissie. Die telt 27 leden, voor iedere lidstaat een. Dat zijn er te veel. Sommige eurocommissarissen hebben maar een halve dagtaak of minder. Maar iedere commissaris wil bekend worden, zo niet beroemd. Dat kan alleen als zij initiatieven nemen, nodig of niet. Zij denken wellicht aan het gezegde van de Amerikaanse journalist H.L. Mencken dat politici niet bekend worden door het besparen, maar door het uitgeven van geld.

Ik geef een voorbeeld van een volstrekt verkeerd initiatief. De Europese Commissie meent dat de uitkomst van een marktproces niet zomaar mag worden aanvaard. Eerst wil de Commissie weten of consumenten tevreden zijn. Daartoe wil zij enquêteformulieren in zee sturen. Zijn consumenten naar de mening van de Commissie niet tevreden, dan wil zij kunnen ingrijpen. Dit voorstel is belachelijk want miskent de aard van een marktproces totaal.

De beste medicijn tegen deze overdaad aan initiatieven is de Commissie inkrimpen tot het aantal leden dat noodzakelijk is om het dagelijks bestuur van de Europese Unie te vormen. Volgens mij zijn dat er twaalf. Waar moeten die vandaan komen?

De EU kent grote lidstaten en kleine. Er zijn zes grote: Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk; op enige afstand gevolgd door Italië, Spanje en Polen. Zij verdienen alle een vaste zetel. Dan blijven er zes zetels over voor de 21 kleine lidstaten. Hoe die te verdelen staat dan ter discussie. Misschien geografisch: 1 zetel voor Scandinavië plus het Balticum; 1 zetel voor de Benelux, enz.

Ik hoor mensen al mopperen dat dit het verfoeide directorium der groten is. Maar ten eerste zijn die groten het lang niet altijd eens: zie Irak. En ten tweede zal altijd worden geluisterd naar iemand die op welsprekende manier een goed doortimmerd standpunt verkondigt.

In hoeverre deze inkrimping mogelijk is, zal moeten blijken, in het bijzonder omdat Ierland is omgekocht met de belofte altijd een eigen commissaris te houden, toen het aarzelde voor het verdrag van Lissabon te stemmen. Aan de andere kant: Kroatië, Servië, Montenegro, Albanië eens zullen zij alle lid worden. Allemaal met een commissaris die zich wil bewijzen door initiatieven te nemen? Ik moet er niet aan denken.

De muntunie kan alleen functioneren als alle lidstaten zich aan de regels houden. In Dublin werd plechtig beloofd dat lidstaten van de muntunie zich stipt aan de regels zouden houden. Maar in 2003 besloten Duitsland en Frankrijk toch maar zich niet aan dat pact te houden. Dat is een ernstige zaak, want als een plechtige overeenkomst na een klein aantal jaren al in de prullenmand ligt, aan welke afspraak van de EU kan men dan nog geloof hechten?

De muntunie lijdt aan twee geboortegebreken. Ten eerste is er geen centrum dat sancties kan opleggen aan staten die zich misdragen. Het huidige verdrag voorziet in sancties, maar die zijn niet automatisch.

Het tweede geboortegebrek is nog ernstiger. Dit is dat er één rente voor twee landengroepen met verschillende economische culturen is. One size fits all. Een Noord-Europese groep lidstaten, grof gezegd, wil zich houden aan de discipline van de markt, terwijl een groep mediterrane lidstaten zijn heil zoekt bij een regulerende overheid. Wat dit betekent, kunnen wij nu zien. Zoals Herman van Rompuy terecht heeft opgemerkt, werkte de euro als een slaappil, die landen toestond een dolce far niente te praktiseren. Het verschil in concurrentiekracht tussen sommige mediterrane landen en Duitsland is nu opgelopen tot 35 procent.

Op 6 november 1991 zei Bondskanselier Helmut Kohl tegen de Bundestag: 'De politieke unie is de onvermijdelijke pendant van de muntunie.' Welnu, zeggen sommigen, als dat zo is, laten wij dan een politieke unie vormen, dat wil zeggen een Europese Federatie. Daartegen bestaan twee argumenten.

Het eerste is, zoals reeds opgemerkt, dat alleen de Belgen en de elite van de Europese instellingen een dergelijke federatie willen. De Britten beschouwen haar als de verfoeide European Superstate. De Polen zeggen dat zij veertig jaar onder Moskou hebben gezeten en niet nu onder Brussel willen zitten. Ga zo maar door.

Het tweede bezwaar is dat in een federatie Duitsland en Nederland kunnen worden overstemd. Daar hebben de Duitsers geen behoefte aan en wij ook niet.

Laat ik het bovenstaande samenvatten.

• • 

  Het Europees Parlement leeft in een federale fantasie en is daardoor niet representatief voor de mensen in het land. Dit zal moeilijk te verhelpen zijn.
• • 

  De Europese Commissie is te groot en zou moeten inkrimpen, maar ook dit zal geen eenvoudige zaak zijn.
• • 

  Het idee van de Eurobonds is een slecht plan waar wij niet in moeten trappen.
• • 

  De parlementen van de lidstaten moeten gebruik maken van hun bevoegdheid, de voorstellen van de Commissie te beoordelen en, indien nodig, te verwerpen.
• • 

  De muntunie lijdt aan geboortedefecten die niet te verhelpen zijn.

We zullen de huidige crisis wel te boven komen. Weliswaar met kleerscheuren, maar niettemin. Ik vrees evenwel dat na enige tijd een nieuwe crisis zal volgen, want de twee geboortedefecten geen automatische sancties en one size fits all zullen blijven bestaan. Alles bijeen geen aanlokkelijk perspectief.

Frits Bolkestein