Flamboyante en omstreden MIVD-baas Pieter Cobelens neemt afscheid - Main contents
„Hij heeft de MIVD op de wereldkaart gezet. De militaire inlichtingendiensten van Groot-Brittannië, Canada, de Verenigde Staten en Australië beschouwen onze dienst als uiterst serieuze gesprekspartner. Dat is aan Cobelens te danken”, vertelt Van Baalen vanuit Brussel.
door BART OLMER en CHARLES SANDERS
DE ’STALIN VAN DE FREDERIKKAZERNE’, zoals de directeur van inlichtingendienst MIVD door criticasters wordt genoemd, gaat met pensioen. Een man met twee gezichten, generaal-majoor Pieter Cobelens. „Hij heeft trouwe volgers en gezworen vijanden, tussenweg is er niet. Pientere Pieter of Paranoïde Pieter. Zo bewonder je hem of zo verafschuw je hem.” Profiel van een man die schandalen overleefde, die genoot van zijn schijnbaar onaantastbare status in het schimmige spionnenwereldje. Stereotiep, met grote bolknak tussen de tanden, heftig rook uitbrakend: „Wat nou, als de politiek mij op de korrel neemt… Dan zeg ik ’staatsgeheim’ en zwijg!”
Loyale teamplayer was Pieter Cobelens (58) zeker niet. Gedurende de vijf jaren die de generaal onze Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) leidde, waren er telkens weer rellen, kinderlijk domme blunders, onterecht op non-actief gezette topagenten, onderzoeken en vragen in de Tweede Kamer. Met telkens weer hetzelfde, onthutsende resultaat: Cobelens kon blijven zitten waar hij zat, de spin in het web van internationale geheime diensten leek boven alle partijen te staan.
Amper voorstelbaar, gezien de schandalen die de dienst onder zijn leiding in het centrum van de publiciteit brachten. Zo onthulde deze krant de meest pijnlijke affaires. Pieter Cobelens bleek drie jaar lang op vriendensite Hyves een eigen pagina te hebben en strooide daarop kwistig met privégegevens, in strijd met de richtlijnen van het ministerie van Defensie. Namen en persoonlijke internetpagina’s van zijn kinderen waren eenvoudig te achterhalen. Net zoals te lezen viel dat de generaal met zijn vrouw ’alleen in het grote huis’ woonde. Dat de MIVD-chef een ’vies filmpje’ naar een petekind had gestuurd. „Wel ondeugend, hoor, als tante het ziet…” Een familielid vroeg hem wanneer Pieter weer eens naar ’de woestijn’, naar Afghanistan, zou gaan.
Na de publicatie in De Telegraaf werd de pagina van internet gehaald. Maar daar waar de baas van Britse zusterorganisatie MI5 na een soortgelijke affaire het beroemde Thames House in Londen kon verlaten, bleef Cobelens vrolijk in zijn riante zetel op de hoogste verdieping van het MIVD-gebouw op de Haagse Frederikkazerne zitten.
Vrolijk
Vrolijk was daar afgelopen vijf jaren onder het regime van de generaal eigenlijk alleen Pieter Cobelens zelf. Zijn ondergeschikten - de dienst groeide van 600 naar 800 personeelsleden - huiverden als de grote baas het hoofdkwartier van ’flat 32’ binnenstampte en leefden pas weer op zodra de volslanke generaal de lift naar beneden, naar de zwaarbewaakte hoofdingang, nam. Een tweede schandaal, vlak na het gestuntel op Hyves, deed de complete Frederikkazerne op zijn grondvesten schudden.
Twee agenten van de meest mysterieuze club binnen de MIVD, de vooral in het buitenland opererende Afdeling Geheime Inlichtingen Operaties, werden door toedoen van Cobelens geschorst. Hij liet Ben K. en Martin van T., op levensgevaarlijke missie in het Midden-Oosten met als uiteindelijk doel onze militairen in Afghanistan te beschermen, afluisteren. Daarop trok de generaal hun belangrijke Astatus in. Ze zouden geld hebben willen wegsluizen voor „hun pensioenvoorziening”. Cobelens stuurde één van zijn vertrouwelingen naar de Jordaanse hoofdstad Amman.
Deze majoor De Ruijter, met een bedenkelijke reputatie nadat hij in 1995 een sleutelrol had in de soap rond het verdwenen Srebrenica-fotorolletje, ging in Jordanië open en bloot vragen stellen, waardoor de twee MIVD-agenten in groot gevaar werden gebracht. „Keihard en onweerlegbaar is het bewijs tegen hen”, zo vertelde Pieter Cobelens doodleuk zijn personeel. Na uitgebreid onderzoek bleef er geen spaan heel van de beschuldigingen.
Toch liet Cobelens in september 2009 ook hun voormalige baas, Henk van der L., arresteren. Van der L. had het - volkomen terecht, zo bleek later - opgenomen voor zijn twee agenten. De MIVD-chef sloeg hard terug, beschuldigde de man van schending van staatsgeheimen en zei tegen het overige personeel: ,„Doe maar of Van der L. dood is!” Ook nu sloeg de generaal de plank volledig mis. Ook nu mocht hij van Defensie - waar hoogste ambtenaar secretarisgeneraal Ton Annink als één van zijn grootste vrienden en vertrouwelingen geldt - blijven zitten.
Wraakgevoel
„Pieter Cobelens is een man met psychopathische trekjes”, zei Henk van der L. „Je bent voor hem of tegen hem. Hij heeft niet alleen het geheugen van een olifant, maar ook een wraakgevoel tot in het extreme.” De generaal schokte zijn belangrijkste medewerkers door hen angst in te boezemen over mogelijke wraakacties van de geschorste agenten Ben K. en Martin van T. Hij liet zelfs peperdure alarminstallaties en speciaal glas in woningen plaatsen. Toen er later van alle beschuldigingen en insinuaties niets bleek te kloppen, deed Pieter Cobelens of zijn neus bloedde.
Volgens MIVD-medewerkers met wie deze krant afgelopen weken sprak, heeft de generaal gedurende de vijf jaren van zijn heerschappij een schat aan informatie over hoge ambtenaren en politici vergaard. Die voor hen soms belastende gegevens zouden Cobelens telkens hebben behoed voor een pijnlijke afgang door de achterdeur van ’flat 32’.
Een analist, werkzaam op de derde verdieping van het MIVD-gebouw: „Hij kon slecht nieuws laten lekken wanneer hem dat uitkwam. Of hij liet aan betrokkenen doorschemeren dat er berichten waren over bijvoorbeeld buitenechtelijke relaties, maar dat hij er alles aan zou doen die binnenskamers te houden. Hoe en waarom kwam op een bepaald moment naar buiten dat voormalig staatssecretaris Jack de Vries rotzooide met Melissa, zijn vrouwelijke adjudant? De Vries had de MIVD in het vizier, na alle schandalen, en moest dus vertrekken.”
De aanstelling van topambtenaar Ton Annink werd daarentegen met twee jaar verlengd. Over een vermeende buitenechtelijke relatie van toenmalig minister van Defensie Eimert van Middelkoop deden de wildste geruchten de ronde. Van Middelkoop legde Pieter Cobelens na al diens gestuntel geen strobreed in de weg, tot stomme verbazing van vriend en vijand. De ChristenUnie-bewindsman wees achter gesloten deuren in de ’commissie stiekem’, gezeten tussen Annink en Cobelens, zelf op de geruchten.
De fractievoorzitters waren stomverbaasd. De politiek assistent van Van Middelkoop kreeg kort daarop een baan in de staf van Cobelens. Die zou zelf na zijn komende pensionering graag voor de VVD in de Eerste Kamer zijn gaan zitten, maar dat feest ging uiteindelijk niet door. Officieel omdat Frank van Kappen - ook oudgeneraal - al senator is.
Toch, ondanks de laatste vermeende blunder tijdens het drama rond de gearresteerde helikoptercrew in Libië toen de MIVD op zondag onbereikbaar bleek, geldt de dienst internationaal als serieuze speler. En ook dat zou op het conto moeten komen van Pieter Cobelens. VVD-coryfee en tegenwoordig EU-parlementariër Hans van Baalen overlegde vaak met hem.
„Als voorzitter van de Defensiecommissie”, vertelt Van Baalen vanuit Brussel. „Hij heeft de MIVD op de wereldkaart gezet. De militaire inlichtingendiensten van GrootBrittannië, Canada, de Verenigde Staten en Australië beschouwen onze dienst als uiterst serieuze gesprekspartner. Dat is aan Cobelens te danken. Hij denkt snel, de man is uiterst intelligent, was in 2005 overheidsmanager van het jaar. Slimme medewerkers gaf hij kansen, telkens weer was er onderzoek naar zijn functioneren. Maar hij kon blijven zitten. Tijdens vertrouwelijke briefings over Oeroezgan bleek de informatie van de MIVD van wezenlijk belang voor de veiligheid van Nederlandse troepen daar. Ondanks alle kritiek denk ik dat we trots mogen zijn op de MIVD. Ik ga zeker naar de afscheidsreceptie van de generaal.”
Militaire vakbonden zijn minder lovend. Zij spreken van een verziekte werksfeer in de Frederikkazerne, van overspannen operators en analisten, van angst en wantrouwen in ’flat 32’. Zo zou het percentage MIVD-medewerkers met een burn-out schrikbarend ver boven het landelijke gemiddelde liggen. Tegenover artsen klagen mensen dat ze lijden aan „de meest vreselijke nachtmerries. Met Pieter Cobelens die hen achtervolgt…”
Advocaat Michael Ruperti behaalde een klinkende overwinning op de dienst door voor drie cliënten - trouwe Oeroezgan-veteranen van de Koninklijke Landmacht - de door de MIVD ingetrokken ’verklaring geen bezwaar’ terug te krijgen. Hij zegt: „Op operationeel werkterrein heeft de dienst een prima reputatie. Maar Cobelens acht ik óók verantwoordelijk voor de wijze waarop hij zaken uit de hand liet lopen. De affaires rond eigen personeel, hun daaropvolgende schorsing of ontslag. Een slecht crisismanager.”
De in Roosendaal geboren en getogen Pieter Cobelens ging precies veertig jaar geleden naar de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Hij koos voor de luchtmacht, maar bleek niet goed genoeg om jacht- of helikoptervlieger te worden. Hij diende bij de Groep Geleide Wapens, onder andere in Duitsland. Een officier, toen nog jong en tweede luitenant, herinnert zich hem goed: „Als hij je mocht, dan was je de gebraden haan en ging de toenmalige luitenant-kolonel voor je door het vuur. Maar als hij een hekel aan je had, volgde een ellendige diensttijd. Man van uitersten. Kroegtijger, dat zeker óók. Met intimi frequenteerde hij de bars in het Duitse uitgaansleven. Grote sigaar, groot glas bier, grote verhalen.”
Een MIVD’er vertelt: „Cobelens is onorthodox, houdt van aanpakken. Rond de missie in Oeroezgan ondernam hij veel en vaak actie, ons Team Afghanistan werd opgetopt, kreeg carte blanche. De operatie daar moest en zou een succes worden. In zijn vorige baan als plaatsvervangend chef operatiën was het Cobelens die toezeggingen deed aan de VS dat ’wij’ zouden meedoen. Zonder dat hij daarvoor de bevoegdheid had.”
En: „Uitspraken van de generaal over lopende interne conflicten bleken aantoonbaar gelogen. Met terreur en intimidatie werd getracht iedereen in een keurslijf te proppen. Hij moest diverse keren naar Plein 4 komen om bij de Defensietop uitleg te geven over zijn exorbitant hoge declaraties. Hoewel hij een creditcard van het ministerie gebruikt, wil Defensie zijn uitgaven niet via de Wet openbaarheid van bestuur publiceren. Vooral op buitenlandse reizen ging er veel geld doorheen. Vreemd, want in crisisgebied is het toch moeizaam stappen.”
Generaal-majoor Pieter Cobelens doet vrijdag de deur van zijn kantoor in ’flat 32’ voor het laatst achter zich dicht, zijn stoel wordt ingenomen door schout-bij-nacht Pieter Bindt. Een groot deel van het personeel is blij met het vertrek van de ’Nederlandse Stalin’. Anderen prijzen hem óók voor zijn bevlogenheid, vanwege zijn internationale contacten. Vlak voor hij aantrad bij de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst zei Cobelens: „Als het goed gaat, hoor je niets. Gaat het fout, dan mag ik de rotte tomaten wegkoppen…”