Hervormingen verkiezingen Europees Parlement

Bron: Copyright: © European Union 2017 - Source : EP.

Eens in de 5 jaar kan iedere EU-burger zijn stem uitbrengen op een kandidaat-lid voor het Europees Parlement¹ uit de eigen lidstaat. Dit gebeurt sinds 1979 en sindsdien zijn de regels over de verkiezingen nagenoeg gelijk gebleven.

Om de populariteit, de legitimiteit en het democratisch gehalte van het Europese Parlement te vergroten, komen Europarlementariërs² (veelal uit de Commissie Constitutionele Zaken) vaak met voorstellen om de Europese parlementsverkiezingen te hervormen. Dit is lastig, omdat zowel de Europese Raad³, het Europees Parlement als de lidstaten⁴ akkoord moeten gaan. Veel voorstellen stranden daarom. Zo diende Nederland in 2015 een subsidiariteitsbezwaar⁵ in tegen een voorstel van het Europees Parlement.

Sinds 2019 gelden wel nieuwe regels voor de financiering van politieke partijen⁶, maar geen hervorming van de verkiezingen zelf. Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU⁷ was reden om de zetelverdeling in het Europees Parlement aan te passen. Deze aanpassing is ingegaan op 1 februari 2020.

Invoeren kiesdrempel

Vanuit het Europees Parlement ligt er een voorstel om bij de verkiezingen van het Europees Parlement een kiesdrempel van minimaal twee procent in te stellen. Deze kiesdrempel moet fragmentatie van het Europees Parlement voorkomen en zorgen dat er geen extremistische splinterpartijen in het Parlement komen.

De EU-lidstaten konden het moeilijk eens worden over de precieze invulling van de maatregel. Toch is een compromis bereikt. Het huidige voorstel betreft een kiesdrempel tussen de 2 en 5 procent, die alleen lidstaten met meer dan 35 zetels in het Europees Parlement treft. Het Europees Parlement heeft dit voorstel op 4 juli 2018 goedgekeurd en in navolging daarvan heeft ook de Europese Raad op 13 juli deze nieuwe regels unaniem aangenomen. De regels kunnen echter pas in werking treden als alle EU-lidstaten ze goedkeuren volgens hun grondwettelijke voorschriften. De lidstaten zullen uiterlijk voor de Europese verkiezingen van 2024 aan deze verplichting moeten voldoen.

Pan-Europese kieslijst

Bij het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU⁷ op 31 januari 2020, kwamen er 73 zetels vrij in het Europees Parlement. In januari 2018 werd door de Commissie Constitutionele Zaken⁸ een voorstel aangenomen om 27 van deze zetels te herverdelen over de (resterende) EU-lidstaten. De andere 46 zetels zouden worden bewaard voor eventuele nieuwe lidstaten en een pan-Europese kieslijst. Een pan-Europese kieslijst zou betekenen dat Nederlandse kiesgerechtigden bijvoorbeeld ook op een kandidaat van een andere lidstaat kunnen stemmen.

Een idee is dat kiezers twee stemmen zouden kunnen uitbrengen; één op zo'n 'transnationale' lijst en één op de lijst per land zoals nu het geval is.

Herverdeling Britse zetels

Op 7 februari 2018 stemde een meerderheid in het Europees Parlement in met het plan voor de herverdeling van 27 zetels. De overige 46 vrijgekomen zetels worden vrijgehouden voor toekomstige lidstaten. Voor het plan voor een pan-Europese kieslijst was geen meerderheid. Na het Europees Parlement was het aan de Europese Raad³ om zich uit te spreken op de top van 28 en 29 juni 2018⁹. Hier bleek er brede steun onder de EU-leiders voor het voorstel om het Europees Parlement te laten krimpen van de huidige 751 tot 705 leden.

Omdat het Verenigd Koninkrijk tijdens de Europese Verkiezingen nog in de EU zat, deed dat land nog mee met de verkiezingen. Na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU⁷ op 31 januari 2020, heeft Nederland er drie zetels bij gekregen, die naar de PVV¹⁰, de VVD¹¹ en de Groep-Otten¹² zijn gegaan.

De veranderingen in zetelaantal op een rij:

In september 2015 stelden de rapporteurs van de C omissie Constitutionele Zaken een nieuw ontwerprapport vast om de verkiezingen van het Europees Parlement te hervormen. De belangrijkste voorstellen waren:

• - 

  het vergroten van de zichtbaarheid van de Europese politieke partijen door hun namen en logo's op de stembiljetten te plaatsen naast de logo's van nationale partijen, en waar mogelijk op verkiezingsposters
• - 

  invoering van een gemeenschappelijke termijn van twaalf weken vóór de verkiezingsdag voor de vaststelling van de lijsten op nationaal niveau
• - 

  invoering van een gemeenschappelijke termijn van 12 weken voor de voordracht van topkandidaten door de Europese politieke partijen
• - 

  invoering van een kiesdrempel van 3 tot 5 procent in lidstaten met 1 kiesdistrict of districten met meer dan 26 zetels
• - 

  sluiting van de stembussen in alle lidstaten op zondagavond 21:00
• - 

  invoering van het recht om te stemmen bij de Europese verkiezingen voor alle burgers van de Unie die buiten de EU verblijven
• - 

  invoering van stemmogelijkheden via post, e-mail en internet
• - 

  de aanbeveling voor lidstaten om de kiesgerechtigde leeftijd van 16 jaar op elkaar af te stemmen

Het Europees Parlement nam de voorstellen via een resolutie aan. De Raad van de Europese Unie besloot op 13 juli 2018 de Kiesakte te wijzigen. Enkele lidstaten konden de wijziging van de Kiesakte echter niet tijdig goedkeuren en dus kon de wijziging niet voor de verkiezing van het Europees Parlement van 2019 in werking treden.

Voorstellen van Andrew Duff

In november 2010 presenteerde Europarlementariër Andrew Duff¹⁴ (ALDE) een wetsvoorstel om de procedures rondom de verkiezingen te hervormen. Het belangrijkste onderdeel van het voorstel van Duff was het plan om bij de verkiezingen van het Europees Parlement in 2014 25 extra kandidaat-leden voor het Europees Parlement verkiesbaar te stellen. Deze leden zouden niet via de gebruikelijke nationale kieslijsten worden verkozen, maar op een aparte EU-brede kieslijst staan.

Ook zouden kiezers uit de Europese Unie twee stemmen uit moeten brengen: één op de gewone kieslijst met alleen kandidaat-parlementsleden uit hun eigen land en één op een transnationale kieslijst met kandidaat-parlementsleden die hun Europese fractie vertegenwoordigen.

De Commissie voor Constitutionele zaken⁸ van het Europees Parlement keurde het voorstel van Duff eind april 2011 goed. De plenaire vergadering¹⁵ van het Europees Parlement stuurde het plan begin juli 2011 echter terug naar de Commissie Constitutionele Zaken. Het voorstel stuitte vooral op praktische bezwaren, zoals te hoge kosten. Een jaar later, in maart 2012, stemde het Europees Parlement wederom tegen het voorstel.

Voorstellen van de Commissie Constitutionele Zaken

In 2012 kwam deze commissie met een aantal voorstellen. Het meest in het oog springende punt was dat deze commissie vasthield aan het idee van Andrew Duff om een EU-brede kieslijst van 25 kandidaten in te voeren. Alle overige Europarlementariërs zouden nog steeds via nationale grondslagen gekozen worden. De commissie Constitutionele zaken handhaafde ook haar pleidooi voor een andere verdeling van de Europarlementariërs over de lidstaten. Het Europees parlement stemde in maart 2012 tegen dit voorstel.

Daarnaast stelde de commissie in 2012 voor om de verkiezingsdatum van juni naar mei te vervroegen. Hierdoor krijgt een nieuw gekozen parlement meer tijd om zich voor te bereiden op de verkiezing van de voorzitter van de Europese Commissie¹⁶. Ook werd er geopperd dat de vervroeging kan zorgen voor een hogere opkomst. Het Europees Parlement ging in mei 2013 akkoord met dit voorstel en de parlementsverkiezingen van 2014 vonden ook in de hele EU in mei plaats.

De Commissie Constitutionele Zaken kwam in 2013 met een aantal aanbevelingen. Europese politieke partijen moeten volgens de commissie aangeven welke kandidaat zij voordragen voor het voorzitterschap van de Europese Commissie¹⁶. Ook moet het duidelijker worden bij welke Europese politieke partij een nationale partij is aangesloten, door vermelding op het stembiljet van de naam en het logo daarvan. De achterliggende gedachte is dat de burgers beter begrijpen waar de Europese verkiezingen voor staan en daarom burgers sneller naar de stembus gaan. Binnen het Europees Parlement was er steun voor deze aanbevelingen.

Invoeren Kiesdrempel

Nederland heeft hard gelobbyd om onder de invoering van de kiesdrempel uit te komen. Mede door Nederlandse druk is het voorstel aangepast. De kiesdrempel is gaan gelden voor landen met meer dan 35 zetels in het Europees Parlement. Eerder lag deze grens op 26, waardoor de kiesdrempel ook voor Nederland zou gaan gelden.

• 1. 

  The European Parliament is the EU's law-making body. It is directly elected by EU voters every 5 years.
  What does the Parliament do?
  The Parliament has 3 main roles:
  Legislative
   
• 2. 

  De leden van het Europees Parlement zijn rechtstreeks gekozen volksvertegenwoordigers die de belangen behartigen van de bevolking van de 27 lidstaten van de Unie. Het Europees Parlement telt 720 leden, onder wie de voorzitter.
   
• 3. 

  The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
   
• 4. 

  Momenteel zijn 27 landen lid van de Europese Unie. De meest recente uitbreiding van de Unie vond plaats op 1 juli 2013, met de toetreding van Kroatië. Er wordt verder over uitbreiding gesproken met verschillende landen in Oost-Europa. Het Verenigd Koninkrijk is sinds 31 januari 2020 middernacht geen lid meer van de Europese Unie. Dat was het eerste land dat de EU verliet.
   
• 5. 

  The principle of subsidiarity is defined in Article 5 of the Treaty on European Union. It aims to make sure that decisions are taken as closely as possible to the EU-citizen and that constant checks are made to verify action at EU level is justified in light of the possibilities available at national, regional or even local level.
   
• 6. 

  Europese politieke partijen kunnen aanspraak maken op een financiële bijdrage uit de algemene begroting van de Europese Unie. Deze financiering is bedoeld om uitgaven te dekken die rechtstreeks verband houden met de wettelijke doelstelling van deze partijen, zoals vergader-, administratieve- en campagnekosten voor Europese verkiezingen. Om aanspraak te maken op de financiële ondersteuning moeten de partijen wel aan bepaalde voorwaarden voldoen.
   
• 7. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 8. 

  The Parliamentary Committee on Constitutional Affairs is responsible for:
   
• 9. 

  Op 28 en 29 juni 2018 heeft een Europese Raad plaatsgevonden. Alle regeringsleiders van de EU-lidstaten, de vaste voorzitter, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid kwamen bijeen.
   
• 10. 

  De Partij voor de Vrijheid (PVV) is een populistische partij, met zowel conservatieve, 'rechtse' als 'linkse' standpunten. De PVV is op 22 februari 2006 geregistreerd bij de Kiesraad door Geert Wilders, na zijn vertrek bij de VVD. Hij is sindsdien ook de politiek leider.
   
• 11. 

  De Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) is een rechtse liberale partij, met op onder meer ethisch gebied progressievere standpunten. Politiek leider is sinds 14 augustus 2023 Dilan Yesilgöz-Zegerius. De partij werd opgericht in 1948 als opvolger van de Partij van de Vrijheid (PvdV), die weer een voortzetting was van de vooroorlogse Liberale Staatspartij (LSP).
   
• 12. 

  Groep Otten was een politieke partij, die ruimte wilde maken voor ondernemerschap en die een kleinere overheid nastreeft. Kernwoorden waren 'realisme en daadkracht'. De partij werd in oktober 2019 opgericht door Eerste Kamerlid Henk Otten, voormalig bestuurder van Forum voor Democratie. Ook Europarlementariër Dorien Rookmaker sloot zich aan bij GO.
   
• 13. 

  Dit wetsvoorstel voorziet in een regeling voor de toewijzing van de extra zetels die Nederland in verband met de (uitgestelde) terugtrekking van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie (na 22 mei 2019) mag gaan vervullen. Gelet op het uitzonderlijke karakter van deze (aanvullende) toewijzing van extra zetels, heeft het kabinet ervoor gekozen deze voorziening niet op te nemen in de Kieswet maar in een afzonderlijke wet, die na de zittingsperiode 2019-2024 van het Europees parlement vervalt.
   
• 14. 

  Andrew Duff () was van 20 juli 1999 tot 30 juni 2014 lid van het Europees Parlement. Duff maakte deel uit van de Fractie Alliantie van Liberalen en Democraten voor Europa en komt uit het Verenigd Koninkrijk.
   
• 15. 

  De plenaire vergadering is de voltallige vergadering ofwel zitting van het Europees Parlement (EP). Deze vindt twaalf keer per jaar plaats van maandagmiddag tot en met donderdagmiddag in Straatsburg, en zes keer per jaar van woensdagmiddag tot en met donderdagmiddag in Brussel. De beraadslagingen van het Parlement zijn openbaar, tenzij de vergadering anders bepaalt.
   
• 16. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 17. 

  In Nederland was de PvdA (onderdeel van de sociaaldemocratische fractie S&D) met 6 zetels de grote winnaar van de verkiezingen voor het Europees Parlement. Over heel Europa bekeken heeft zich juist een versplintering afgetekend. Voor een meerderheid in het Europees Parlement zijn nu minimaal drie fracties nodig.
   
• 18. 

  De term 'transparantie' duidt op de mate van openheid waarmee de instellingen van de Europese Unie werken. Het gaat hier met name om de transparantie van Europese wetgevingsprocessen. Door te streven naar transparantie wil de EU het vertrouwen in de Europese instellingen vergroten. Het is een moeilijk onderwerp, bijvoorbeeld omdat het transparanter maken van lastige onderhandelingen gevoelig ligt bij veel politici.