Initiatiefwetgeving en de Eerste Kamer

De Eerste Kamer¹ beschikt niet over een recht van initiatief². Zij kan dus niet zelf wetsvoorstellen indienen, waar de Tweede Kamer³ dat wel kan. De Eerste Kamer kan wel initiatiefvoorstellen tegenhouden en dat gebeurt relatief vaak.

De verwerping van het initiatiefvoorstel van VVD en PvdA over abortus in 1976 had veruit de grootste impact. De Eerste Kamer verwierp dit voorstel onverwachts, doordat de meerderheid van de VVD-fractie tegenstemde.

Een voorbeeld van een recente verwerping was in 2022 het voorstel voor het bevorderen van de keuzemogelijkheid tussen kindercentra die wel of niet kinderen toelaten die niet deelnemen aan het rijksvaccinatieprogramma. In 2023 verwierp de Eerste Kamer met 38 tegen 37 stemmen een initiatiefvoorstel van D66 en GroenLinks over het recht om thuis te werken. De Tweede Kamer had het voorstel aangenomen, met alleen de stemmen tegen van PVV, FVD en Groep-Van Haga.

Initiatiefvoorstellen van Tweede Kamerleden stranden naar verhouding veel vaker dan wetsvoorstellen van het kabinet. Sinds het jaar 1995 zijn 34 wetsvoorstellen verworpen in de Eerste Kamer, waarvan 16 initiatiefvoorstellen (47 procent).

Een belangrijke reden voor het feit dat initiatiefvoorstellen relatief vaak stranden in de Eerste Kamer is dat bij verwerping normaliter geen kabinetscrisis op de loer ligt. Het voorstel maakte immers geen deel uit van het regeerakkoord. Senatoren zullen zich hierdoor vrijer voelen een kritische opstelling aan te nemen, waar zij in andere gevallen wellicht de stabiliteit van het kabinet zwaarder laten wegen.

Voor 1945 kwam verwerping van initiatiefwetsvoorstel al voor, maar toen maakten Kamerleden veel minder gebruik van dat recht. De bekendste verwerping vóór 1945 was het voorstel over invoering van het staatspensioen in 1918. Verder verwierp de Eerste Kamer in 1922 en 1925 voorstellen om een plaatselijk referendum in te voeren over verkoop van sterke drank.

Na 1945 kwam het veel vaker voor dat initiatiefvoorstellen van Tweede Kamerleden in de Eerste Kamer werden verworpen. Hieronder volgen een aantal bekende voorbeelden. Neem contact op met de redactie van PDC voor een volledig overzicht sinds 1945.

Aansprakelijkheid ouders voor gedragingen kinderen

In 2015 stemde de Eerste Kamer in meerderheid tegen een initiatiefvoorstel van de CDA'er Peter Oskam⁴ om de aansprakelijkheid van ouders voor gedragingen van kinderen vanaf veertien jaar te verruimen. Op het voorstel kwam bij de behandeling in 2013 veel kritiek, onder meer vanwege het ontbreken van een 'vrijpleitmogelijkheid'. Uiteindelijk stemden in mei 2015 alleen CDA en PVV voor.

Verbod onverdoofd ritueel slachten

Het door PvdD-fractievoorzitter Marianne Thieme⁵ ingediende voorstel over verplichte verdoving van dieren bij ritueel slachten kreeg in 2012 geen meerderheid, omdat er volgens de meerderheid onvoldoende rekening was gehouden met de vrijheid van godsdienst.

Scheiding zonder rechterlijke tussenkomst

In juni 2006 verwierp de Eerste Kamer een voorstel⁶ van de VVD'er Ruud Luchtenveld⁷ over scheiding zonder rechterlijke tussenkomst. Ouders zouden verantwoordelijk worden voor een ouderschapsplan voor de opvoeding van de kinderen na de scheiding. Een meerderheid vreesde onder meer een te grote toeloop naar de rechter bij problemen over het ouderschapsplan. Verder waren er juridische bezwaren tegen het voorstel. Alleen D66 stemde uiteindelijk voor. In 2008 kwam een wet tot stand die vooral het voortgezette ouderschap na echtscheiding regelde.

meer over

Bent u als journalist of wetenschapper op zoek naar statistische gegevens over moties, stemgedrag, Kamervragen of andere parlementaire activiteiten? PDC, partner van het Montesquieu Instituut, kan deze gegevens onder voorwaarden beschikbaar stellen voor wetenschappelijk onderzoek en journalistieke publicaties. Neem voor meer informatie contact op.

Op bovenstaande tekst en gegevens zijn auteursrechten van PDC⁹ van toepassing; overname, in welke vorm dan ook, is zonder expliciete goedkeuring niet toegestaan. Ook de afbeeldingen zijn niet rechtenvrij.

• 1. 

  De Eerste Kamer is deel van de volksvertegenwoordiging en heeft met name een rol op wetgevend gebied. Over een wetsvoorstel moet, als de Tweede Kamer het heeft aangenomen, ook door de Eerste Kamer worden gestemd. De Eerste Kamer kan een wetsvoorstel nog tegenhouden.
   
• 2. 

  Tweede Kamerleden hebben het recht om zelf een voorstel voor een wet aan de Tweede Kamer aan te bieden: het recht van initiatief. Een dergelijk voorstel wordt op vrijwel dezelfde wijze door het parlement behandeld als wetsvoorstellen die door de regering worden ingediend.
   
• 3. 

  De Tweede Kamer is deel van de volksvertegen­woor­di­ging. Zij speelt een belangrijke rol bij de totstandkoming van wetten, controleert de regering en beslist over de vraag of een kabinet (of bewindspersoon) genoeg vertrouwen heeft.
   
• 4. 

  Peter Oskam (1960) is sinds 19 december 2023 Griffier van de Tweede Kamer. Hij was van 20 september 2012 tot 4 januari 2016 Tweede Kamerlid voor het CDA. De heer Oskam was daarvoor vicepresident van de rechtbank te Rotterdam en te Amsterdam. Eerder was hij onder meer rechter, officier van justitie en ambtenaar op het ministerie van Justitie. Hij was tevens actief als bestuurder en scheidsrechter van de KNVB. De heer Oskam was woordvoerder veiligheid en justitie en lid van de parlementaire enquêtecommissie woningcorporaties. Van januari 2016 tot december 2023 was hij burgemeester van Capelle aan den IJssel.
   
• 5. 

  Bijna dertien jaar politiek leider van de in 2002 opgerichte Partij voor de Dieren, die er vanaf 2006 in slaagde haar partij in vier verkiezingen een vaste (en steeds sterkere) positie in het parlement te bezorgen. Stond bekend als een goede, vasthoudende debater, die haar bijdragen steeds afsloot met: "En voorts ben ik van mening dat er een einde moet komen aan de bio-industrie". Trachtte tevergeefs een wettelijk verbod op onverdoofd ritueel slachten in te voeren. Werkte voor zij Tweede Kamerlid werd bij Stichting Bont voor Dieren en de Stichting Wakker Dier. In 2022 werd zij directeur van het wetenschappelijk bureau van de Partij voor de Dieren.
   
• 6. 

  Dit voorstel is gebaseerd op de overweging, dat het wenselijk is in het Burgerlijk Wetboek een regeling op te nemen voor de ontbinding van het huwelijk zonder rechterlijke tussenkomst, alsmede omtrent de daaraan te stellen wettelijke vereisten, en regels te stellen ter zake van een gewijzigde vaststelling en effectieve handhaving van de afspraken en rechterlijke beslissingen die in samenhang met de ontbinding van het huwelijk of geregistreerd partnerschap of nadien tot stand zijn gekomen over de wijze waarop door beide ouders vorm wordt gegeven aan het voortgezet ouderschap.
   
• 7. 

  VVD-bestuurder en politicus, die vier keer tussentijds Tweede Kamerlid werd. Hij was wetgevingsjurist op het ministerie van Binnenlandse Zaken, advocaat, en in de perioden 1986-1990 en 1994-1997 wethouder van Amersfoort. Combineerde als één van de weinigen het raadslidmaatschap met het Tweede Kamerlidmaatschap. Vooral deskundig op gebied van lokaal bestuur en staatsrecht. Voerde regelmatig het woord bij onderwerpen als de gekozen burgemeester, het kiesrecht, de werkwijze van de Kamer en Antilliaanse zaken en nam diverse wetgevende initiatieven. Het bekendste daarvan, over echtscheiding zonder rechterlijke tussenkomst, werd door de Senaat verworpen. In 2006-2010 was hij wederom wethouder van Amersfoort, en van 2010-2014 in Lelystad.
   
• 8. 

  Vergeleken met de Tweede Kamer heeft de Eerste Kamer minder wetgevende rechten. Zo heeft zij niet het recht van amendement. De belangrijkste taken van de Eerste Kamer zijn medewetgeving en controle.
   
• 9. 

  Op de website Parlement.com vindt u onafhankelijke informatie over de Nederlandse politiek en over de personen die daarin een rol spelen of hebben gespeeld. De website wordt mogelijk gemaakt door de Stichting PDC, partner van het Montesquieu Instituut. Deze website is niet verbonden aan en wordt niet gefinancieerd door politieke partijen en/of belangengroepen.