Maak slim gebruik van het Europees burgerinitiatief - Main contents
Vanaf 1 april beschikken burgers over een nieuw instrument om de Europese politiek te beïnvloeden: het burgerinitiatief. Mensen kunnen een voorstel op de agenda van de Europese instellingen zetten als zij daarvoor een miljoen handtekeningen weten te verzamelen, op straat of via het internet. Judith Sargentini, Europarlementariër voor GroenLinks, hoopt dat het burgerinitiatief niet alleen wordt aangegrepen voor getuigenispolitiek, maar ook voor slimme voorstellen die Europa daadwerkelijk veranderen. Sargentini schreef een opiniestuk dat afgelopen week verscheen in een aantal regionale dagbladen.
Met goed getimede, grensoverschrijdende handtekeningenacties kun je iets bereiken in Europa. Het verbod op het gebruik van proefdieren bij de productie van cosmetica, bijvoorbeeld, is er gekomen dankzij een Europawijde petitie van dierenbeschermers. Onlangs nog droeg een door miljoenen Europeanen gesteunde digitale petitie eraan bij dat de goedkeuring van ACTA, een verdrag dat de internetvrijheid beperkt, werd stilgelegd.
Het Europees burgerinitiatief, dat voortvloeit uit het Verdrag van Lissabon, geeft de organisatoren van zulke acties een sterkere positie. Als zij erin slagen een miljoen handtekeningen te verzamelen, in tenminste zeven landen van de Europese Unie, hebben zij het recht om hun voorstel te bepleiten bij de Europese Commissie en bij het Europees Parlement. Vervolgens moet de Commissie, het dagelijks bestuur van de EU, binnen drie maanden mededelen of zij het burgerinitiatief omzet in een formeel wetsvoorstel. Een afwijzing moet zij met argumenten onderbouwen.
Onvolmaakt
Het burgerinitiatief is nog niet volmaakt. Zo is de Europese Commissie van mening dat burgerinitiatieven niet mogen mikken op verandering van de Europese verdragen. Daarom zal zij het reeds aangekondigde initiatief dat een einde wil maken aan de dubbele zetel van het Europarlement - Brussel en Straatsburg - bij voorbaat ongeldig verklaren. Ik hoop dat de organisatoren hiertegen in beroep gaan bij de Europese rechter, want het Verdrag van Lissabon staat dit soort initiatieven naar mijn mening wél toe.
In de Nederlandse politiek is het burgerinitiatief tot nu toe geen onverdeeld succes. Ook als een burgerinitiatief voldoende steun krijgt, weigert de Tweede Kamer nogal eens om erover te debatteren, omdat het onderwerp in de voorafgaande twee jaar al aan de orde is geweest. Dat heeft tot frustratie geleid bij organisatoren en ondertekenaars. Voor het Europees burgerinitiatief geldt deze 'originaliteitseis' gelukkig niet.
Politieke speelveld
Het grootste gevaar voor het Europees burgerinitiatief, zo schat ik in, is dat het ophalen van een miljoen handtekeningen lang niet altijd beloond wordt met een formeel wetsvoorstel van de Europese Commissie. Natuurlijk weten de eurocommissarissen dat zij de euroscepsis voeden, indien zij het ene na het andere burgerinitiatief afwijzen. Maar tegelijk zullen zij geen energie willen steken in voorstellen die kansloos zijn bij de wetgevers: de Raad van Ministers en het Europees Parlement.
Het geplande burgerinitiatief Let me vote bijvoorbeeld, dat het stemrecht bij nationale verkiezingen wil uitbreiden tot alle ingezetenen met een Europees paspoort, zou hier wel eens op stuk kunnen lopen, vrees ik. De nationale regeringen zijn mordicus tegen. Het aangekondigde burgerinitiatief voor 'mediapluralisme' acht ik kansrijker, omdat het inspeelt op een gemis dat ook veel Europese politici ervaren: de EU heeft te weinig instrumenten om op te treden tegen regeringen (zoals de Hongaarse) die de democratie ondermijnen door de pers aan banden te leggen.
Burgers hebben het volste recht om het burgerinitiatief aan te grijpen voor getuigenispolitiek. Ook als een voorstel kansloos is in de Europese arena, kan een grensoverschrijdende handtekeningenactie bijdragen aan publieke steun voor 'de goede zaak'. Maar wie daadwerkelijk verandering wil bewerkstelligen, doet er goed aan het politieke speelveld te bestuderen en zijn voorstel slim te formuleren. Hoe moeilijker een burgerinitiatief door politici terzijde te schuiven valt, hoe sterker het bijdraagt aan een levendig democratisch debat in Europa.