Zwaardmacht - Main contents
Column in CW/Het Goede Leven, 01.02.2013
Het waren schokkende beelden: een groep jongeren die zonder aanleiding iemand mishandelt. Al gauw heetten ze ‘De acht van Eindhoven’ en dankzij de sociale media en Pownews waren de namen, gezichten en woonplaats snel bekend. Naming en shaming. Met als gevolg dat de daders snel opgepakt waren en hun berechting tegemoet kunnen zien.
Het toont de kracht van sociale media en een tegendraadse omroep die vaak verder gaan dan fatsoen en journalistieke codes voorschrijven. Sneller dan de officiële instanties wisten ze de informatie boven water te krijgen. Dichter op de huid dan de meer bezadigde journalisten.
Risico lopen
Moeten we daar blij mee zijn? Dat vraagt om een genuanceerd antwoord. Om te beginnen vind ik het van groot belang dat dit soort zinloos geweld snel, effectief en hard wordt aangepakt. Het is volstrekt onaanvaardbaar dat mensen het risico lopen zomaar in elkaar geslagen te worden. Dat geldt ook als het klopt dat het slachtoffer de groep zou hebben aangesproken op vandalisme.
We hebben juist meer mensen nodig die het aandurven om een ander aan te spreken op slecht gedrag. Als we zwichten voor de angst, dan geven we ons gewonnen aan de tirannie van het wangedrag. En of de daders dan witte rijkeluiszoontjes zijn of bijvoorbeeld Marokkaanse jongens, straatterreur mogen we niet accepteren. De publieke ruimte is van ons allemaal en daar moet ieder zich veilig kunnen bewegen.
Daarom begrijp ik ook goed dat mensen niet tevreden zijn met de manier waarop deze zaken lijken te worden aangepakt. Het gaat in hun beleving allemaal te langzaam en daardoor duurt het te lang voordat raddraaiers worden aangepakt en opgepakt. En als ze dan ook nog wegkomen met een in de ogen van slachtoffers en omstanders lichte straf, dan richt de volkswoede zich op politie en justitie.
Macht gebruiken
Maar er is ook een andere kant. De middelen die politie en justitie kunnen inzetten om de samenleving veiliger te maken en misdadigers en raddraaiers op te pakken zijn beperkt. En niet voor niets.
Een van de belangrijkste kenmerken van een rechtsstaat is dat de macht van de overheid beperkt is door de wet. Dat wil dus ook zeggen dat de politie niet zomaar haar macht kan gebruiken tegen burgers. Ze is altijd gebonden aan de zorgvuldigheid die de wet van haar eist. Daarmee beschermt de wet ons tegen de overheid.
Is dat handig? Niet altijd. Als het gaat om het beteugelen van het kwaad is het soms een regelrechte handicap die op zijn minst tot vertraging leidt en in sommige gevallen zelfs betekent dat mensen vrijuit gaan. In een politiestaat of dictatuur heb je daar geen last van. Daar kan de overheid ongeremd door wettelijke regels doorpakken. Daar worden misdadigers niet beschermd door een al te zorgvuldige wet. Maar willen we die prijs betalen?
De beschaving die bij ons in de loop van eeuwen ontwikkeld is, heeft onder meer de wijsheid opgeleverd dat alleen de overheid geweld mag gebruiken. Dat heet met een mooi oud woord ‘zwaardmacht’. Op die manier voorkomen we dat ieder op eigen houtje beslist wanneer hij of zij naar geweld grijpt. Zo bannen we wild-west-taferelen uit. En dat geweldsmonopolie is vervolgens aan strikte regels en controle gebonden omdat we alleen zo de overheid kunnen vertrouwen. Daarom hebben ook verdachten rechten, zelfs als het overduidelijk lijkt dat ze schuldig zijn.
Publicitair volksgericht
Dat maakt ook de huidige discussie zo ingewikkeld. Bij zaken als ‘de acht van Eindhoven’ lijdt het vertrouwen in de overheid juist onder het onvermogen om snel in te grijpen. En tegelijk is het grote risico van de sociale media en de pownews-journalistiek dat het een publicitair volksgericht wordt, zonder de zorgvuldigheid waaraan justitie nu eenmaal gebonden is.
Wie bepaalt wanneer namen en gezichten bekend worden gemaakt? Wie controleert de zorgvuldigheid van journalisten en gebruikers van de sociale media?
Dus: ja, ik ben blij als mensen worden opgepakt die onze samenleving ondermijnen door geweld en wangedrag. Maar ik maak me ook zorgen over de erosie van de rechtsstaat.