Begrotingstekort en staatsschuld Frankrijk

Bron: © Liesbeth Weijs

De staatsschuld van Frankrijk is met 98.8% procent van het bbp¹ (2019) lange tijd ver verwijderd geweest van de maximaal 60 procent van het bbp die volgens Europese afspraken is toegestaan. In 2019 voldeden de begrotingsplannen dan ook niet aan de Europese normen. Het begrotingstekort van Frankrijk kwam in 2019 uit op 3,1 procent. In eerste instantie was het tekort geschat op 2,8 procent maar deze stegen als gevolg van de toezeggingen van Macron aan protesterende 'gele hesjes'.

De Europese Commissie is van mening dat Frankrijk met de cijfers uit 2019 het risico loopt de regels van het stabiliteits- en groeipact² niet na te kunnen leven, maar heeft ze vooralsnog steeds weer goed gekeurd. Wel heeft de Commissie de autoriteiten meermaals verzocht de nodige maatregelen te nemen om ervoor te zorgen dat de begroting in overeenstemming is met het stabiliteits- en groeipact en eventuele meevallers te gebruiken ter reductie van de staatsschuld. Deze begroting werd ingediend voor de coronacrisis begon en is dus ingrijpend gewijzigd na het uitbreken van de crisis.

Het is niet de eerste keer dat Frankrijk de regels overtreedt. De eurocrisis trof ook Frankrijk hard. Frankrijk voldeed niet aan de begrotingsafspraken. Pas in 2017 wist de Franse regering het tekort onder de drie procent te brengen. Daarmee ontliep Frankrijk de strafprocedure voor begrotingszondaars, die de Commissie na eerdere aanmaningen dreigde in te stellen. De coronacrisis heeft ervoor gezorgd dat Frankrijk in 2020 niet aan de Europese regels kan voldoen, net als vele andere lidstaten. De Commissie heeft dan ook besloten voor 2020 de begrotingsregels los te laten voor alle lidstaten.

De Franse begroting heeft in 2019 ook vóór de toezeggingen van Macron het maximaal toegestane begrotingstekort genaderd, en de staatsschuld is verder toegenomen. Als het tekort boven de 3 procent van het bbp uit zou komen, dan mocht de Commissie in principe de procedure bij buitensporige tekorten³ volgen. Die procedure had kunnen leiden tot een fikse miljardenboete. De Commissie besloot echter geen strafprocedure in te zetten. Dat betekent echter dat niet dat Frankrijk helemaal vrijuit is gegaan.

Omdat het tekort hoe dan ook aan de hoge kant was, stond het land onder verscherpte controle van de Commissie. Frankrijk zal in 2020 met goede plannen moeten komen om het tekort en de staatsschuld terug te dringen, maar de coronacrisis heeft roet in het eten gegooid. De Commissie is zelf ook met aanbevelingen gekomen.

De Franse president Macron⁴ heeft een aantal hervormingen van de arbeidsmarkt en sociale zekerheid op het oog die op instemming van de Commissie kunnen rekenen. Macron staat echter in eigen land onder druk geen harde hervormingen door te voeren - de 'gele hesjes' voerden in november en december 2018 fel actie tegen een heffing op brandstof, en eisten meer geld voor de minima. In december 2019 en januari 2019 werd er gestaakt bij het openbaar vervoer tegen de pensioenplannen van president Macron.

Crisis

De Franse economie leek in het eerste deel van de eurocrisis behoorlijk weerbaar. In 2009 schoot het tekort omhoog omdat er tientallen miljarden moesten worden uitgetrokken voor het redden van de banken, maar dat leek tijdelijk. Eind 2012 werd duidelijk dat ook Frankrijk niet bestand was tegen de crisis. De regering werd in november van dat jaar door het IMF⁵ gevraagd om met een drastisch hervormingsplan te komen om het begrotingstekort en de staatsschuld in te dammen.

De begrotingstekorten daalden iets, van 4,8 procent in 2012 naar 3,4 procent in 2015, maar dat was nog steeds te hoog. De staatsschuld groeide door naar 96,5 procent van het bbp in 2015.

Eind 2014 dreigde de Europese Commissie Frankrijk op het strafbankje te plaatsen als het land haar begroting voor 2015 niet op orde had. Dit nadat Frankrijk al herhaaldelijk verzocht was om het begrotingstekort terug te dringen. Daar werd van afgezien maar het toezicht werd verder geïntensiveerd.

Structurele problemen

Een combinatie van verschillende factoren zorgde voor een zwak presterende Franse economie. Door de hoge loonkosten en het verlies aan concurrentiekracht was de Franse export, in vergelijking met andere landen, laag. Er werd weinig geld geïnvesteerd in onderzoek en innovatie. Dit alles belemmerde de economische groei. Daarnaast kampte Frankrijk met een hoog werkloosheidspercentage. Tussen 2010 en 2016 schommelde dat percentage rond de 10 procent. Tussen 2016 en 2020 is het werkloosheidspercentage verminderd naar ongeveer 8 procent.

Tussen 2002 en 2005 voldeed Frankrijk ook al niet aan de Europese begrotingsnormen met een te hoog begrotingstekort en een staatsschuld net hoger dan de 60 procent van het bbp die was toegestaan. De Commissie wilde al in 2003 sancties opleggen. Frankrijk wist dat samen met andere landen - waaronder Duitsland - te voorkomen. De Commissie daagde Frankrijk daarop voor het Europees Hof van Justitie⁶. De Commissie won die zaak, maar legde uiteindelijk toch geen boete op.

In 2004 en 2005 deed de Commissie wel dringende aanbevelingen waarin Frankrijk gemaand werd te hervormen, maar ze ondernam geen pogingen om boetes op te leggen.

Semester 2016-2017

De cijfers van het Europees semester⁷ 2016 bevestigden de moeilijke economische situatie voor Frankrijk. Hoewel de Franse economie geleidelijk herstelde, bleef de groei onder het gemiddelde van de eurozone. Economisch herstel kon, zo stelde de Europese Commissie, alleen plaatsvinden als het concurrentievermogen en het vertrouwen in het bedrijfsleven werden verbeterd. Ondanks maatregelen om de economie te versterken groeide deze in 2017 slechts 1 procent.

De Commissie dreigde alsnog de strafprocedure in te zetten. In het Europees Semester 2017 werd becijferd dat het Franse begrotingstekort in het jaar 2017 terug zou lopen tot precies 3 procent, met gerede kans dat het hoger uit zou vallen. Frankrijk kreeg tot eind 2017 uitstel om de eisen alsnog te halen. Het lukte Frankrijk het tekort onder de 3 procent te krijgen, en ook de nieuwe begroting leek te voldoen. In juni 2018 werd de strafprocedure gestopt.

Bron: Eurostat

• 1. 

  Het bruto nationaal inkomen (BNI) is een maatstaf voor het totale inkomen van een land. Het BNI kan worden uitgerekend door het bruto binnenlands product (BBP) van een land te nemen en daar de inkomsten aan lonen, rente en winsten (de zogenaamde primaire inkomens) die het betreffende land per saldo uit het buitenland ontvangt, bij op te tellen.
   
• 2. 

  In het Stabiliteits- en Groeipact spreken de landen die lid zijn van de Europese Unie af dat hun begrotingen in evenwicht zijn of een overschot hebben. Dat betekent dat de regeringen niet meer geld uitgeven dan ze ontvangen. Dat doel hoeft nog niet meteen bereikt te worden, maar de EU-landen moeten er wel naartoe werken. De afspraken zijn gemaakt in 1997.
   
• 3. 

  Met deze procedure wil de Europese Unie voorkomen dat er problemen ontstaan in de economieën van de lidstaten. De Europese Commissie verzamelt gegevens over de economische ontwikkeling van alle lidstaten en onderzoekt waar problemen kunnen ontstaan, zogeheten macro-economische onevenwichtigheden. Wanneer onevenwichtigheden worden gevonden, doet de EU voorstellen om die problemen aan te pakken. Indien een lidstaat uit de eurozone geen maatregelen neemt kan uiteindelijk een forse boete worden opgelegd.
   
• 4. 

  Emmanuel Macron (1977) is sinds 14 mei 2017 president van Frankrijk. Hij is leider van de progressief-liberale beweging Renaissance (tot 2022 'La République En Marche'). Macron was geruime tijd lid van de Parti Socialiste, maar werd in 2015 onafhankelijk. Hij werkte bij de Inspectie van Financién en bij de Bank Rothschild, en was adjunct-secretaris-generaal van de Staf van president Hollande. In 2014-2016 was hij minister van Economische Zaken, Industrie en Digitale Industrie.
   
• 5. 

  Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) is de VN-organisatie die de stabiliteit van het internationale monetaire systeem in de gaten houdt. Om deze stabiliteit te behouden en financiële crises te voorkomen, analyseert het IMF nationale, regionale en mondiale economische en financiële ontwikkelingen. Ook biedt het IMF hulp bij het beteugelen van economische crises.
   
• 6. 

  Het Hof van Justitie ziet toe op de de eerbiediging en de toepassing van de regelgeving en de oprichtingsverdragen van de Europese Unie. Het Hof doet uitspraak in geschillen tussen lidstaten, EU-instellingen, bedrijven en individuen waarbij EU-wetgeving aan de orde is. Belanghebbenden kunnen zich tot het Hof wenden als Europese regels worden overtreden.
   
• 7. 

  Het Europees semester is de jaarlijkse cyclus voor de afstemming van het economisch en begrotingsbeleid van de lidstaten van de Europese Unie. Binnen het kader van het semester analyseert de Europese Commissie de nationale begrotingen van EU-landen en geeft de landen vervolgens aanbevelingen, waarmee de lidstaten rekening moeten houden als zij hun nationale begroting voor het komende jaar opstellen.
   
• 8. 

  De Europese Unie heeft sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2009 verschillende maatregelen genomen om eurolanden met financiële problemen bij te staan en om toekomstige problemen te voorkomen. Een belangrijk aspect is het beperken van het begrotingstekort en de staatsschuld van de eurolanden, ter uitvoering van de afspraken uit het Stabiliteits- en Groeipact.