Op zoek naar een publieke theologie - Main contents
Statement bij het debat in de Nacht van de Theologie. Kapstok is deze zin uit het pamflet 2013 Spelen met Heilig Vuur: Willen theologen een functie behouden in de samenleving, dan zullen zij buiten de kaders van de christelijke traditie moeten treden en zich richten op een publieke theologie.
Vroeger lag het bestaansrecht van de theologie in haar strakke binding aan de kerk. Ze leidde voorgangers op en doordacht gelovig het eigen geloof. Fides Quarens Intellectum, FQI. Geloof op zoek naar reflectie. Niets mis mee, want geloofsgemeenschappen hebben voorgangers nodig. Het is alleen voor de wereld om ons heen volstrekt irrelevant. Zulke theologie wordt misschien getolereerd als marge-activiteit, maar komt over als vrome onwetenschappelijke navelstaarderij of stapeling van fideïstische cirkelredeneringen die enkel overtuigen wie al overtuigd is. Hoe lang houdt deze theologie haar plaats aan de universiteit?
Dat gaat me aan het hart. Voor de theologie zelf, die daarmee veel kritische interactie kwijtraakt. Voor de kerk, die steeds meer naar binnen keert. Voor de wetenschap, die ethische, existentiële en levensbeschouwelijke reflectie nodig heeft op een vaak al te rationalistische wereldvisie. En voor de samenleving die in haar zoektocht naar levenswijsheid en inspiratie niet meer weet wat oude en nieuwe tradities kunnen bieden.
David Tracy leerde ons dat de theologie drie publieken moet zien te bereiken: kerk, academie, samenleving. De uitdaging is alleen maar groter nu die drie uit elkaar groeien. Net zoals Schleiermacher bij de opkomst van de moderne universiteit een nieuw concept van theologie moest ontwikkelen, zo moeten wij een nieuwe aansluiting vinden met academie en samenleving.
Volgens mij moet dat publieke, dialogische, fragmentarische en inspirerende theologie zijn. Niet meer FQI maar theo-logia, spreken over God, over het heilige. Want dat gebeurt overal. In oude teksten en moderne films. In gebeden en vloeken. In de politiek en op school. In ontelbare stemmen die elkaar niet verstaan. Publiek dus: in de brede cultuur en samenleving het spreken over het heilige opvangen, interpreteren, verbinden en contrasteren en een heilzaam spreken stimuleren. Dialogisch: niet vanuit één traditie, niet neutraal, maar steeds op zoek naar het wederzijds kritische gesprek. Fragmentarisch: niet op zoek naar grote kloppende systemen en dogmatieken, maar naar concrete levenswijsheid. En inspirerend: creatief scheppen van een wereld, een droom, een verhaal waarin we zouden kunnen wonen en waarin ook je eigen geloofsinspiratie en de bronnen waaruit je put meeklinken.
Van zo’n theologie word ik weer warm. Maar de reis naar dat beloofde land van een publieke theologie - waarvoor ik al heel wat collega’s als reisgenoot zie klaarstaan - begint met het achterlaten van de vleespotten van Egypte waar veel verkerkelijkte theologie zich nu nog aan vastklampt.