Scanner-rel tussen Nederland en Israël: Wat ging er mis? - Main contents
Afgelopen weekeinde ontstond een rel tussen Nederland en Israël over een scanner, die exportproducten uit het Palestijnse Gaza moet controleren. Israël weigert de door Nederland betaalde containerscanner in gebruik te nemen. Een gepland bezoek van premier Rutte aan de scanner ging daarom niet door. Vijf vragen over de scanner-rel.
1. Wat is er misgegaan?
Het idee voor een feestelijke opening door premier Mark Rutte van een containerscanner op de grensovergang tussen Gaza en Israël is volgens diplomatieke bronnen 'weken geleden' gesneuveld. Israël zou er nog 'niet klaar voor zijn' om het product nu al in gebruik te nemen. Vanuit Nederland is toen geredeneerd: 'Wat heeft het voor zin om Rutte zo'n ding te laten openen als er nauwelijks nog producten langs worden vervoerd?'
Een Israëlische krant berichte zondag over het ooit geplande bezoek van Rutte, waardoor 'onterecht' de indruk zou zijn gewekt dat de opening van de scanner op het laatste moment zou zijn afgezegd. De kans dat de scanners in de toekomst alsnog in gebruik genomen worden, achten diplomatieke bronnen aannemelijk. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft zondag gezegd deze kwestie 'stap voor stap te bekijken'.
In diplomatieke kringen wordt zo'n opmerking 'eerder als een positief, dan als negatief signaal' opgevat. Het Palestijns-Israëlische conflict speelt al jaren en dan is elke mogelijke stap in de goede richting gewenst, zo redeneren diplomaten in Den Haag.
2. Welk politieke signaal probeert Israël af te geven door de ingebruikname van de scanners te weigeren?
Israël probeert juist geen politiek signaal te geven. Het suggereert dat de scanner niet in gebruik kan worden genomen om veiligheidsredenen.
Volgens Nederlandse politieke partijen aan de linkerflank is dit het bewijs dat 'Israël de Palestijnen niet toestaat dat zij van Gaza een levensvatbare economie maken', zegt bijvoorbeeld SP-Kamerlid Harry van Bommel. Hij noemt deze handelswijze 'zeer kwalijk' en memoreert ook de bouwplaats van de haven van Gaza die met Nederlands geld zou worden aangelegd, maar vervolgens is 'stukgeschoten door Israëliërs'.
Partijen aan de rechterflank benadrukken de zorgen van Israël over 'wapensmokkel en de eigen veiligheid' en noemen het positief dat Israël de bouw van de scanners überhaupt heeft geaccepteerd. 'Ik denk dat ze uiteindelijk ook in gebruik genomen gaan worden', zegt VVD-Kamerlid Han ten Broeke. 'Voor mij is de aanwezigheid van die scanners het teken dat Nederland in de positie is om zowel handel in Israël als in de Palestijnse gebieden te bevorderen.'
De reis van premier Rutte, met in zijn gevolg tientallen bedrijven, noemt VVD'er Ten Broeke succesvol. 'Ik krijg de indruk dat er goed zaken is gedaan. Al zeker dertig bedrijven hebben interesse getoond om activiteiten te ondernemen in Palestijnse gebieden. Die bedrijven waren anders absoluut niet verder gekomen dat Israël. Kortom: we're open for business.'
3. Waarom zijn die scanners eigenlijk nodig?
De twee door Nederland aangeboden containerscanners zijn bedoeld om zowel Israëliërs als de Palestijnen tegemoet te komen. Beide volken hebben er behoefte aan. Tot nu toe moeten producten die de grens met Gaza of de Westbank willen passeren uit een vrachtwagen worden geladen en door een relatief kleine goederenscanner worden geleid. Een urenlang proces, waardoor 'versproducten' nauwelijks kunnen worden in- en uitgevoerd.
De Palestijnse ex-premier Salam Fayyad heeft lang gepleit voor een scanner waarmee volledige vrachtwagens kunnen worden doorgelicht. Hij vond vorig jaar juni in de Nederlandse premier Rutte een luisterend oor. Toenmalig minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal kwam destijds poolshoogte nemen op de Westbank. Hij zei toen: 'Het mes snijdt aan twee kanten. Meer in- en export voor de Palestijnen, een toename van misschien wel 30 procent, maar ook veiligheid voor Israël.'
4. Is deze rel een diplomatieke blunder?
'Dit containergedoe lijkt mij een storm in een glas water. Naar ik heb begrepen was het voor die tijd al bekend dat het (bezoek van Rutte, red.) niet zou gaan gebeuren', zegt SGP-Kamerlid Kees van der Staaij. VVD'er Ten Broeke omschrijft het net zo: 'Als de opening van de container niet voorzien was, dan wordt Rutte hier een diplomatieke rel aangesmeerd die er niet is.' Diplomatieke bronnen bevestigen dat reeds weken geleden is besloten dat Rutte geen container feestelijk zou openen.
Ook de SP wil niet spreken van een blunder, eerder van Israëliërs die ineens van gedachten veranderen. 'Ik denk dat Nederland terecht heeft aangenomen dat er een akkoord over was', zegt SP'er Van Bommel. 'Maar kennelijk is er aan Israëlische zijde op enig moment bedacht: Wacht eens even, zo raken wij de controle kwijt. Eerst komen er Nederlandse bedrijven die met Palestijnen willen samenwerken en dan ook nog zo'n scanner. Je ziet dat zo'n scanner geen veiligheidsdoel meer dient, maar een politiek doel.'
D66'er en oud-diplomaat Sjoerd Sjoerdsma noemt het Nederlandse optreden 'onhandig': 'Ik denk dat Nederland dit diplomatiek op de spits heeft gedreven en dat het kwartje de verkeerde kant op is gevallen. Los van het feit wanneer zo'n bezoek is afgeblazen, is het natuurlijk heel vervelend dat Nederland een cadeau geeft van van 2,5 miljoen euro en dat die scanners vervolgens niet gebruikt worden. Dat is weggegooid geld.' D66 wil minister Timmermans van Buitenlandse Zaken deze week vragen welke afspraken zijn gemaakt over toekomstige ingebruikname van de scanners.
5. De premiers Rutte en Netanyahu hebben maandag nog een extra ontmoeting gehad. Wat dat een goedmakertje?
De twee regeringsleiders spraken tijdens een werklunch maandag in Jeruzalem over de laatste ontwikkelingen in het Israëlisch-Palestijnse vredesproces en het Iraanse atoomprogramma. De extra ontmoeting was geen goedmakertje, verklaart de woordvoerder van de Rijksvoorlichtingsdienst. Rutte en Netanyahu spraken elkaar zondag ook al uitgebreid in Tel Aviv over dit onderwerp. Toen is er ook kort over de scannerkwestie gesproken, maar vooral vanwege de aandacht die het kreeg in de media.