In de frontlinie voor democratie - Main contents
In de frontlinie voor democratie
Interview Leeuwarder Courant
KOEN PENNEWAARD
Leven in vrijheid en gezondheid. In veel landen is dat helaas niet het geval. Jacques Monasch reist de wereld over om inwoners van die landen te helpen een democratie te vestigen en zodoende hun situatie te verbeteren.
Het Onafhankelijkheidsplein in Kiev veranderde ruim een week geleden in een slagveld. Na maanden van vreedzaam protest ging de lont in het kruitvat en schoten de ordediensten van premier Viktor Janoekovitsj met scherp op de eigen bevolking. Ondanks de tientallen doden hielden de betogers stand en een paar dagen later viel het doek voor Janoekovitsj.
In de banken van de Tweede Kamer in Den Haag keek PvdA-parlementariër Jacques Monasch met verbijstering naar de beelden, die op zijn tablet en telefoon binnenkwamen. Het in Sneek woonachtige Kamerlid loopt niet snel met zijn emoties te koop, maar was zeer aangeslagen, bekent hij. Oekraïne ligt hem na aan het hart; hij woonde eind jaren negentig een paar jaar in Kiev, kent er veel mensen en heeft er veel vrienden.
Sinds eind november toen de bevolking massaal in opstand kwam tegen het regime van Janoekovitsj, stond Monasch in dagelijks contact met de leiders van de betogingen. Op 18 december stak hij de duizenden demonstranten een hart onder de riem, toen hij zelf het podium betrad waarop de oppositieleiders al wekenlang de machthebbers opriepen af te treden. Was de sfeer toen nog enigszins gemoedelijk, voor Monasch was duidelijk dat het uiteindelijk wel zou móeten escaleren.
,De mensen willen echt een verandering van het systeem. Ze willen zelf over hun land kunnen beslissen. Oekraine is altijd overlopen door grote mogendheden. De mensen voelen zich lijfeigene en horige. Die emoties kennen wij hier niet. Voor de bevolking is dit echt het moment om zich van de onderdrukking te bevrijden. Kiev tot 1100 de moeder van het Russische rijk; pas daarna werd Moskou het machtscentrum. Sindsdien is er permanent strijd geweest om Oekraïne.”
Toch was het Kamerlid verrast door het geweld. ,,Zelfs de Oekraïners hadden niet verwacht dat de overheid zijn eigen bevolking zou vermoorden. Het is barbarisme van de ergste soort. Dat je mensen met sluipschutters gericht doodschiet, zó systematisch afmaakt. Daarmee geef je elk moreel leiderschap uit handen. Het is de eeuwige vraag: waarom liep de kampbeul niet weg? Kennelijk zit er in de mens een soort domheid en wreedheid. Kijk ook wat er gebeurt in Syrië en Noord-Korea. Hoe ver laten we dit nog gaan? Hoeveel accepteren we nog? Het is een voortdurende schending van de universele mensenrechten. Daarover moeten we met zijn allen toch gaan nadenken. Die vraag moet op het internationale podium, bijvoorbeeld in de Verenigde Naties, echt terugkomen.”
Over de toekomst van het land, dat altijd sterk verbonden is geweest met het Europese continent is de politicus ondanks het vertrek van de premier somber gestemd. ,,Er worden de komende maanden spelletjes gespeeld door de oude machthebbers. Men zal de oppositie proberen te verdelen. Rusland zal Oekraïne niet willen opgeven. Het enige waar de mensen op mogen hopen is dat Europa zich nu echt hard voor het land gaat maken. Er ligt hier immers een gedeelde geschiedenis.”
Monasch reist sinds 1997 - eerst als directeur van de Amerikaanse non-profit instelling NDI (National Democratic Institute) en later als vertegenwoordiger van de OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) - de wereld over. Ook nu hij Kamerlid is, is hij nog als adviseur aan de OVSE verbonden. Beide instanties willen democratische instellingen en bewegingen versterken. Alleen in een democratie kunnen mensen in vrijheid en voorspoed leven, is de overtuiging. ,,Een democratie is gestoeld op slechts een paar basisvoorwaarden: onafhankelijke rechtspraak, vrije media en een kadaster dat je eigendommen beschermt. Alleen zo kun je corruptie uitbannen.”
Het werk bracht Monasch in tientallen landen en de verste uithoeken van onder meer Rusland, Polen, Jordanië, Albanië, Kroatië, Tunesië, Armenië, Azerdbeidjan, Wit-Rusland, Kirgizië, Zuid-Afrika, Zimbabwe en tal van andere landen. ,,Mijn dubbeldik businesspaspoort was in die periode vaak nog te dun voor alle stempels.” De werkzaamheden zijn niet zonder gevaar, beseft de Sneker maar al te goed. ,,Ik doe het uit betrokkenheid, maar krijg het avontuur en gratis bij.” Voor Monasch en zijn medewerkers ergens terecht kunnen, wordt lokaal veel voorwerk gedaan om de grootste risico’s uit te sluiten.
Zo werd hij eens in een sneeuwjacht in Wit-Rusland hals over kop 50 kilometer naar een andere locatie gebracht, omdat de machthebbers lucht hadden gekregen van de bijeenkomst. ,,Maar meestal kunnen we redelijk ongestoord ons werk doen. Mijn drijfveer is om mensen te helpen. En al kun je er maar eentje helpen, dan heeft dat voor mijn gevoel toch nut.” Met een vader die vroeger als chirurg in Afrika werkte en het gezin meenam naar het continent én een broer die momenteel leiding geeft aan Unicef in het straatarme Sierra Leone, is het ook niet vreemd dat Monasch via politieke weg zijn steentje aan een veilige, gezonde en vrije samenleving wil bijbrengen.
De trainingen, waarvoor ongeveer zestig menen uit alle hoeken van het land worden uitgenodigd, duren gemiddeld drie dagen. De mensen wordt geleerd hoe ze een democratische partij kunnen oprichten en welke voorwaarden daaraan zijn verbonden, hoe ze een campagne moeten opzetten en ze krijgen media- en communicatietrainingen. ,,Ze moeten leren om vragen te durven stellen. Gewoon vragen ‘waarom?’ is men in die landen niet gewend. Je moet machthebbers daarom steeds durven uitdagen, blijven testen met op het oog simpele vragen. Het volk moet zich niet langer willen laten knechten.”
Het is een soort pionierswerk, stelt Monasch. ,,Je ziet de lijn van democratische staten steeds verder opschuiven. Wij vormen de frontlinie. We proberen mensen in aanraking te brengen met democratie, te laten zien wat leven in vrijheid betekent en wat je daarvoor moet doen. Na het voorwerk nemen de Europese Unie of de VN het stokje over.” Het is ook een proces van vallen en opstaan en permanent investeren. Dat kan soms met niet verwachte middelen. ,,Ik besloot ooit een enorme voorraad koffie te kopen, omdat een van de deelneemsters aan een training voortdurend de hakken in het zand zette. Ze wilde niet langs de deuren, omdat mensen geen bel zouden hebben; ze wilden geen pamfletten verspreiden omdat de brievenbussen niet deugen en ze kon mensen thuis niet uitnodigen voor een gesprek omdat ze geen geld had voor koffie. Toen was ik het zo zat, dat ik een voorraad koffie voor twee jaar heb gekocht. Het systeem werkt, maar het moet uiteindelijk uit de mensen zelf komen. Ik kan hooguit dingen aanreiken.”
Monasch ziet een aantal redenen waarom de balans in de wereld nog altijd zo scheef is. ,,Rusland en China zijn altijd gestoeld op overheersing door een kleine groep, of ze zich nu keizer of tsaar noemden. Het systeem ging uit van onderdrukking. Bovendien zijn ze geografisch zo groot, dat het heel lastig is om dan een gemeenschapsgevoel te kunnen creëren. In Afrika draait het vooral om de stammenstructuur. Jouw hele familie en stam moeten meedelen in de welvaart van de leider of geslaagde voetballer. Dat leidt alleen maar tot meer vraatzucht bij de leiders.”
Voor Rusland en China is een belangrijke rol weggelegd om de spiraal te doorbreken. ,,Zij moeten zeggen dat het moet stoppen; dat er een einde moet komen aan de gereguleerde misdaden tegen de mensheid. En ze moeten ophouden de verkeerde vrienden te steunen. Zo lang dit niet gebeurt, falen we met zijn allen.”
Op termijn zullen deze machthebbers het ook niet meer redden, stelt Monasch. ,,De bevolking wordt wereldwijd toch steeds rijker, raakt beter opgeleid en sociale media maken de controle om invloeden van buitenaf te weten steeds moeilijker. Het is ook niet erg dat China nu zo enorm investeert in Afrika. Natuurlijk hebben ze daar zelf een groot belang bij, maar ze zorgen ook voor een betere infrastructuur voor de inwoners. Dat leidt automatisch tot meer welvaart en ontwikkeling.”
Monasch constateert tot zijn vreugde dat er op steeds meer plekken sprake is van een kentering. ,,In Oekraïne maar vorig jaar ook in Tunesië zag ik dezelfde sfeer. Er ontstaat bij jongeren, of ze nu moslim of christen zijn een soort van vrijheidsdenken. Ze willen zelf het lot van hun land bepalen, zelf bedenken wat goed voor ze is. Dat is hoopvol. De grenzen van de democratie schuiven steeds verder op.”