Nu: AO over vliegramp MH17 - Main contents

Op dit moment wordt in de Tweede Kamer gedebateerd over de vliegramp van de MH17. Het debat is onder andere te volgen via RTL.nl of NPO Politiek.

Bijdrage Han ten Broeke:

Voorzitter,

Het is inmiddels bijna zeven maanden geleden dat de MH17 verongelukte in Oekraïne, waarbij 298 slachtoffers zijn gevallen.

Inleiding

Heel veel nabestaanden hebben hun dierbaren kunnen begraven, maar 3 slachtoffers zijn nog niet geïdentificeerd. Neem Piet Ploeg uit Maarssen, die bij de vliegramp zijn broer Alex, diens vrouw Edith en hun zoon Robert verloor. Van zijn schoonzus en zijn neef werden stoffelijke resten teruggevonden. Van zijn broer nog niet. Alex Ploeg behoort tot de laatste drie slachtoffers, alle Nederlands, die nog niet zijn geïdentificeerd. De nabestaanden van drie slachtoffers zitten te wachten op identificatie om daarmee afscheid te kunnen nemen. En hoe wrang is een afscheid, als je zelfs na een begrafenis nog weer geconfronteerd kunt worden met de repatriëring van stoffelijke resten van je geliefde?

Na de ramp was er grote saamhorigheid in de samenleving, en gelukkig ook in de politiek. We deelden hier niet alleen een sentiment maar kwamen ook tot een prioriteitstelling tussen regering en parlement. Voorzitter, aan die prioriteitstelling is voor wat betreft de VVD-fractie niets veranderd.

Daarom herhaal ik 'm hier nog een keer:

• • 

  Repatriëring van de lichamen en persoonlijke bezittingen, we laten niets of niemand achter
• • 

  Onderzoek naar de toedracht van de ramp, onder leiding van de Onderzoeksraad Voor Veiligheid
• • 

  Onderzoek naar de schuldvraag, via het strafrechtelijk onderzoek door het Openbaar Ministerie en het Joint Investigation Team

Als parlementariërs zoeken we voortdurend naar een maximale transparantie en het onderzoeken van feiten en beweringen om onrust weg te nemen. En dat is lastig omdat we in onze beste intenties dan de professionele onderzoekers, die hun werk in volstrekte onafhankelijkheid moeten doen, zoals de OVV, of in volstrekte stilte, zoals het OM, voor de voeten kunnen lopen.

Ik worstel elke dag met die afweging, maar ik kom ook elke dag weer tot de conclusie dat ik dat niet beter kan doen dan de professionals. En omdat ik ook in deze Kamer namens mijn fractie heb gezworen dat ik alles zou doen om het beste resultaat te bereiken voor de nabestaanden, de vraag hoe dit heeft kunnen gebeuren en wie dit heeft gedaan, realiseer ik me dat er ook terughoudendheid van mij als Kamerlid mag worden verwacht. En dat schept verantwoordelijkheden - ook voor het Kabinet. Het is nou eenmaal zo in een proces als dit dat er telkens in de media zaken verschijnen waar wij het liefst direct opheldering zouden willen:

• • 

  Satellietbeelden die onze Duitse collega's zouden hebben gezien en wij weer niet
• • 

  een memo bij BZ dat niet door I&M is gezien
• • 

  een tussenrapportage dat wij willen inzien van de onafhankelijke OVV

Maar laten we ons even voorstellen hoe je een groot internationaal onderzoek moet leiden, waar niet alleen de bijdrage van een aantal landen cruciaal is voor de oplossing, maar ook het vertrouwen van de internationale gemeenschap dat dit onafhankelijk en zonder enige vorm van externe druk of inmenging wordt uitgevoerd. Een onderzoek waarbij iedereen meekijkt vraagt iets van ons als parlementariërs:

terughoudendheid, en ook de discipline om het vertrouwen dat wij aan de onderzoekers hebben geschonken, niet telkens weer in te trekken. Het kan niet zo zijn dat de Onderzoeksraad of het OM een prijs moeten betalen voor mijn democratische nieuwsgierigheid. Dan is de prioriteit van een onafhankelijk, onomstotelijk en onbetwistbaar bewijs altijd groter.

Repatriëring / nabestaanden

Voorzitter, allereerst wil ik ingaan op de eerste prioriteit, in het bijzonder het proces van repatriëring en dus het belang van de nabestaanden.

Vraag voor minister VenJ: Wat verwacht de minister van het identificatieproces van de laatste drie slachtoffers? Leveren nieuwe zoekacties ook nog nieuwe stoffelijke resten op of is de zoekactie vooral bedoeld om alle resten te repatriëren?

Of zijn er stoffelijke resten in Hilversum die nog niet zijn geïdentificeerd?

Gisteren waren nabestaanden op bezoek in de Kamer voor een gesprek. Daar was mijn collega De Caluwé bij namens de VVD-fractie. Er is uitgebreid gesproken over wat de nabestaanden bezighoudt en waar ze op dit moment behoefte aan hebben.

Hoe staat het met het contact tussen de nabestaanden en Malaysia Airlines?

En hoe staat het eigenlijk met de schadevergoedingen?

We hebben eerder in de Kamer gesproken over het ondersteunen van nabestaanden, direct of indirect, zodat zij voldoende geëquipeerd zijn om activiteiten te kunnen ontplooien. Uit de antwoorden leid ik af dat dat inmiddels het geval is.

Hoe lang zijn de familierechercheurs nog beschikbaar voor de families?

En hoe onderhoudt u zelf contact met de nabestaanden? Welke rol speelt Slachtofferhulp daarbij?

En krijgt u feedback op de communicatie met de nabestaanden?

Toedracht

Voorzitter,

Wij moeten erop toezien dat de bij wet benoemde Onderzoeksraad over alle informatie beschikt om het onderzoek goed uit te kunnen voeren. In die zin vind ik het belangrijker dat het memo van 14 juli helemaal en integraal in handen is van de Onderzoeksraad in plaats van dat wij het hier krijgen. Ik heb er dus ook begrip voor dat diplomatieke post niet wordt geopenbaard aan de Kamer. Maar om de Onderzoeksraad onbetwistbare conclusies te kunnen laten trekken is het enige wat wij nodig hebben vertrouwen en geduld.

Terwijl het onderzoek loopt moeten we wél kijken naar de verantwoordelijkheden voor de veiligheid in het luchtruim. Iedereen kan vaststellen dat ondanks het feit dat er geen rechtstreekse dreiging voor de burgerluchtvaart is geconstateerd, er toch een burgertoestel uit de lucht is geschoten.

De cruciale vraag die op dit moment speelt is: wie gaat er over dat luchtruim? En beschikken diegenen ook over de informatie om dat verantwoordelijk te doen, zodat je overal ter wereld redelijkerwijs veilig in en uit een vliegtuig kan stappen?

De eerste verantwoordelijkheid voor de veiligheid in het luchtruim ligt bij de soevereine staat, Oekraïne. Vervolgens is er een verantwoordelijkheid bij de gebruikers van dat luchtruim, de luchtvaartmaatschappijen, om een risicoanalyse te maken. Die kunnen daarbij wel worden geadviseerd of geïnformeerd door internationale instanties als de ICAO, de nationale luchtvaartautoriteiten, en nationale inlichtingendiensten - op basis van hun capaciteiten, bevoegdheden en inzichten.

Welke informatie was er? Uit mededelingen over het memo van 14 juli weten we dat er geen concrete dreiging ten aanzien van de burgerluchtvaart bestond. Uit publieke uitlatingen van minister van Buitenlandse Zaken Klimkin en zijn collega van Defensie Heletey weten we dat de Oekraïense regering klaagde over rebellen die beschikten over zware wapens 1) die normaal gesproken niet in handen van terroristen zouden mogen zijn.

We weten ook dat de Oekraïeners op dat moment zelf, naar aanleiding van het neerschieten van de Antonov op 6,2 kilometer hoogte, het luchtruim tot op 9,7 kilometer hadden gesloten. 2) We weten ook dat NAVO-generaal Breedlove al meldde dat aan Russische zijde rebellen trainden met luchtafweergeschut. 3) En we weten dat er in de vier maanden voorafgaand aan de ramp elf vliegtuigen en acht helikopters uit de lucht zijn gesloten.

Kan de staatssecretaris van I&M aangeven waar die 9,7 kilometer op is gebaseerd? In de antwoorden op de feitelijke vragen staat dat Nederland dat niet bepaalt. 4) Dat is namelijk de verantwoordelijkheid van Oekraïne. Maar ik wil toch wel weten: waarop is dat dan gebaseerd?

Staatssecretaris I&M

• • 

  Het verslag van het de diplomatieke briefing op 14 juli 2014 was integraal ontvangen door BuZa en Defensie. De essentie van de briefing is ook gedeeld met V&J, BZK, Financiën en AZ.
• • 

  Waarom zijn zes departementen geïnformeerd en I&M niet? En bijvoorbeeld wel Financiën? (misschien een vraag aan minBuZa)
• • 

  Als I&M geïnformeerd zou zijn, is het dan de taak van de staatssecretaris om de luchtvaartmaatschappijen in te lichten?
• • 

  En voorzitter, ik ben het eens nagegaan. Heb ik goed begrepen dat de Nederlandse overheid geen bevoegdheid heeft om een geplande vlucht - ook niet van een Nederlandse luchtvaartmaatschappij - buiten Nederland te verbieden?
• • 

  Klopt het dat de VS deze bevoegdheid wel heeft?
• • 

  De staatssecretaris wil de mogelijkheden van ICAO uitbreiden. Moet ICAO straks een soort clearing house worden?
• • 

  Wat zijn de concrete voorstellen om de informatievoorziening aan luchtvaartmaatschappijen te verbeteren?
• • 

  En wat heeft de staatssecretaris daartoe ondernomen sinds 18 juli?

Schuldvraag

Voor mij blijft een objectief, onafhankelijk tot stand gekomen en onbetwistbaar antwoord op hoe dit is gebeurd en wie dit heeft gedaan het allerbelangrijkst. Ik wil dat ik ook aan het einde van dit proces de nabestaanden nog in de ogen kan kijken en kan zeggen dat niemand hoeft te twijfelen aan de uitkomst. Niet door interventies, niet door bemoeienis en ook niet door politieke druk.

Maar tegelijkertijd zijn ook wij een controlerende instantie. En tegen die achtergrond wil ik hier ook mijn waardering uitspreken voor de minister van Veiligheid en Justitie voor het vertrouwen dat hij in ons stelde toen hij besloot ons op vertrouwelijke basis te laten voorlichten door het OM in een lopende strafzaak, een meervoudige moordzaak en mogelijk zelfs een oorlogsmisdrijf.

Ondanks de risico's die hieraan verbonden zijn zou ik de minister willen vragen - zodra en wanneer dat mogelijk is - of hij bereid is de Kamer dit voorrecht opnieuw te gunnen.

Conclusie

Voorzitter,

Ik heb helder aangegeven wat voor de VVD de afwegingen zijn. Langs welke drie prioriteiten wij dit proces behandelen. Ik heb ook aangegeven hoe dat soms wringt met onze democratische nieuwsgierigheid. En die verantwoordelijkheid drukt zwaar. Niet alleen op ons, maar ook op de regering.

Dank u wel.

• 1) 

  Persverklaring Presidentiele Administratie Oekraine van 15 juli 2014: Numerous facts were presented regarding the illegal crossing of the Russian- Ukrainian border by heavy military hardware and the use of Russian armaments and technology by militants in Donetsk and Luhansk oblasts.

• 2) 

  Op 15 juli, de dag na de bijeenkomst met de diplomaten, Minister van Buitenlandse Zaken Klimkin en minister van Defensie Valeriy Heletey van Oekraïne op een persconferentie dat de Antonov is neergeschoten door middelen waarover terroristen niet zouden mogen beschikken.

• 3) 

  30 juni. “What we see in training on the east side of the border is big equipment, tanks, APCs, anti-aircraft capability, and now we see those capabilities being used on the west side of the border.”

• 4) 

  Vraag 33: Waar was de 9,7 kilometergrens van Oekraïne op gebaseerd?

Antwoord: Buiten de in de NOTAM opgenomen informatie, was ons geen extra informatie bekend. Het is de soevereine bevoegdheid van ieder land om de veiligheid van zijn luchtruim te beoordelen. Nederland heeft geen betrokkenheid bij de beoordeling van de veiligheid van het luchtruim van andere staten.