Goedkeuring Associatieovereenkomst met Moldavië, Georgië en Oekraïne - Main contents

Plenair debat over de goedkeuring van de Associatieovereenkomst met Moldavië, Georgië en Oekraïne. Meer informatie vindt u hier

Spreektekst Han ten Broeke

Voorzitter,

Wat is een associatieovereenkomst eigenlijk?

Een aangeklede vrijhandelsovereenkomst. En bovendien in mijn ogen één van de meest effectieve middelen van buitenlands beleid van de Europese Unie.

Het is nadrukkelijk géén voorportaal voor een lidmaatschap.

Maar het is ook iets méér dan alleen een vrijhandelsovereenkomst, die we met de meeste van deze landen al hebben. Een samenwerkings- en associatieovereenkomst legt verdragspartijen namelijk ook verregaande verplichtingen op met betrekking tot de ontwikkeling van hun rechtsstaat. En dus de voorspelbaarheid en stabiliteit die ondernemers nodig hebben om te kunnen investeren. En daarmee treft het tegelijkertijd de kern van de Nederlandse overtuiging, zoals ook in artikel 93 van onze grondwet is vastgelegd. Namelijk dat de bevordering van de internationale rechtsorde door Nederland moet worden nagestreefd. Om het simpel te zeggen: daar waar recht, stabiliteit en voorspelbaarheid is, kan je goed geld verdienen.

In Moldavië doen we dat ook, daar zijn wij nummer één investeerder. In Oekraïne en Georgië investeren we ook, maar daar kom ik later op.

Het staat landen volledig vrij om zelf te kiezen of zij wel of geen zaken willen doen met de grootste markt ter wereld en verdragen willen sluiten met de Europese Unie. De kritiek rondom de Maidan-opstand - die ook in deze Kamer te horen was - dat het aanbieden een vrijhandelsakkoord een daad van vijandelijke agressie is, getuigt van een, hoe zal ik het eens zeggen? Het schamen voor je eigen principes, een witte vlag, ik zou bijna zeggen in PVV-stijl: een dhimmi-mentaliteit.

Want laten we wel wezen: we hebben het niet over een lidmaatschap van de NAVO, een militaire organisatie, en ook niet over toetreding tot het grootste economische machtsblok: de Europese Unie. We hebben het hier over goederen, diensten en kapitaal die straks op basis van onze normen kunnen worden verhandeld.

Om het nog duidelijker te zeggen: waar sommige landen groene mannetjes de grens over sturen om landen hun normen op te leggen, sturen wij een paar duizend zwart-witte pagina’s vol voorschriften die variëren van voedselhygiëne tot zekerheden over intellectueel eigendom.

Voorzitter,

Het aanbieden van deze samenwerkingsovereenkomsten is daarmee de meest vreedzame verspreiding van vrijheid en stabiliteit die we kennen. Dit is eigenlijk de liberale democratie aan het werk.

Voorzitter,

Betekent dat dat wij daarmee altijd ja zeggen tegen elke ratificatie? Nee. Daarom ben ik blij dat de PVV deze ratificaties heeft onthamerd. Want met de drie landen waarmee we deze samenwerkingsverdragen aangaan, is veel aan de hand. Maar ons eindoordeel, althans dat van de VVD, zal altijd gebaseerd zijn op de afweging: krijgen we er méér of minder stabiliteit en vrijheid voor terug aan de grenzen van Europa?

Voorzitter, alle drie de landen hebben gemeen dat, indien ze ja zeggen tegen dit vrijhandelsverdrag, buurland Rusland dit zal proberen te framen in termen van een vijandige daad. Waar de Russen simpelweg de aanwezigheid van een Russischtalige minderheid al ziet als een aanleiding om die landen “te hulp te komen” - met als gevolg: bloedige conflicten, (al dan niet bevroren), het annexeren van gebieden: zoals Transnistrië in 1992, het conflict in Zuid-Ossetië en Abchazië van 2008 en het huidige conflict in Oost-Oekraïne - daartegenover heeft de EU iets in de aanbieding waar iedereen voordeel bij heeft, ongeacht taal, etniciteit of politieke voorkeur. Ik zei het al: dit is liberale democratie aan het werk.

En waar de Russen een douane-unie in de aanbieding gooien, als een soort exclusieve club, zijn de Europese handelsvoorwaarden identiek aan wat we Aziatische landen of bijvoorbeeld het Caribisch gebied aanbieden. En waar de Russen proberen het lidmaatschap van hun douane-unie proberen te vergulden met politiek gestuurde olie- en gasprijzen, bieden onze samenwerkingsovereenkomsten de betreffende verdragspartners maar procedures, eindeloze checklist en bureaucratische hoofdpijn.

Voorzitter, ik wil de drie landen hier graag even langslopen.

Georgië

Eerst Georgië. Georgië heeft nu een regering die wat minder op ramkoers zit met de Russen dan de vorige, ze heeft bijvoorbeeld de defensie-uitgaven verlaagd, maar we hebben wel vragen over de rechtsstaat en over hoe men daar met de oppositie gaat. In hoeverre is de minister van mening dat het daar de goede kant op gaat met de ontwikkeling rechtsstaat?

Verder wil ik hier gezegd hebben dat het positief is dat Georgië de weg van confrontatie heeft verruild voor een weg waarbij Georgië zichzelf veel meer ziet als onderdeel van het wereldhandelssysteem. En dus ook een interessante plek voor investeerders aan het worden is. Hier valt voor Nederland overigens nog veel te halen. De hoeveelheid Nederlandse investeringen valt me tegen. Wat gaan de minister en zijn collega Ploumen doen om het Nederlands bedrijfsleven hier veel meer op de kaart te krijgen? Want we hebben goede relaties met Georgië, government-to-government is er sprake van een goede vriendschap, maar als handelspartner bungelen we ergens rond de 20ste plaats. Dat kán en móet beter!

Moldavië

Dan Moldavië. Ik was afgelopen weekend in Moldavië in het kader van een fact finding-missie. Alle dilemma’s die we hier in de behandeling van deze verdragen hebben gezien lagen daar voor het oprapen. Dit is de zuid-oostkant van Europa, de achilleshiel voor onze stabiliteit en veiligheid, waar de Russen met een begerig oog naar kijken en alles doen om hun politieke invloed aan te wenden.

Han is hier te zien op het Moldavische journaal over ratificatie van het associatieakkoord: "Clean up the mess", zei Han tegen de Moldavische kijkers

Ik begin met een pluspunt: Moldavië heeft verrassend snel uitvoering gegeven aan zeer moderne eisen rondom buitengrensbewaking. Daar kunnen sommige Europese landen nog een puntje aan zuigen. Dat was dan ook de reden om Moldavië visumliberalisatie aan te bieden.

Maar daarmee hebben we het wel een beetje gehad. Maar, voorzitter: Moldavië wordt nog steeds geplaagd door alom aanwezige, wijdverspreide corruptie in de politiek, in het overheidsapparaat en in de private sector. Het zijn oligarchen die aan de touwtjes trekken. En er zijn terechte twijfels over het justitieapparaat, opsporing en berechting. Toen voormalig minister Timmermans daar op bezoek was, stelde hij voor om met Nederlandse rechters begeleiding te bieden. Hoe staat het daarmee?

Voorzitter, het absolute dieptepunt voor mij dit weekend was de ontdekking dat in november 2014 bijna 1 miljard euro van drie Moldavische (toen nog staats)banken zou zijn verdwenen. Het gaat hier om systeembanken die ook uitbetalingen voor pensioenen en sociale zekerheid deden en nu verkocht zijn aan private partijen - die volgens geruchten - drijven op Russisch kapitaal.

Voorzitter, alle deskundigen die ik dit weekend gesproken heb - of ze nou of de oppositie aan de regering gelieerd waren, maar ook buitenlandse diplomaten, vertegenwoordigers van OVSE, IMF, de ambassadeur van de Europese Unie - is van mening dat hier heel snel een onafhankelijk onderzoek moet worden verricht. Een onafhankelijke aanklager en dat de Europese Unie eigenlijk over de schouders kan meekijken. Het is voor mij van belang dat hierop een heel stevig antwoord komt van de minister.

Voorzitter, dan is er ook het initiatief van de Nederlandse Centrale Bank om samen met de Roemeense Centrale bank, supervisie te gaan uitoefenen op die van Moldavië. Dit lijkt mij meer dan noodzakelijk en daarover wil ik graag de stand van zaken.

Voor ons is het ratificeren van een samenwerkingsovereenkomst met Moldavië geen doel op zich. Het is een middel dat - mits juist ingezet - als een koevoet kan werken op de ontwikkeling van Moldavië in de richting van een meer transparante, liberale democratie. En dat biedt niet alleen meer markt, maar ook meer veiligheid aan onze grenzen. Toegang voor Moldavische producten tot bijvoorbeeld de Europese markt - dan heb ik het met name over appels, peren, noten, textiel en geweldige wijn - zullen met deze samenwerkingsovereenkomst aan onze standaarden moeten voldoen. Maar daarvoor is het wel noodzakelijk dat de standaard die wij stellen ten aanzien van de ontvlechting van bestuur en kapitaal, van politiek en bedrijfsleven, doorgaat.

Ik wil graag van de Nederlandse regering weten welke programma’s op dat vlak er lopen en of daar ook resultaten van te melden zijn.

Voorzitter, toen ik zaterdag met Nederlandse ondernemers sprak gaven ze me de waslijst gaven van problemen die ze tegenkwamen. Toen ik hen uitdaagde met het perspectief dat wij de ratificatie deze week konden tegenhouden gingen ze allemaal, zonder uitzondering, praktisch op de knieën om me te smeken dat niet te doen, omdat het voor hun de broodnodige stabiliteit gaf die ze nodig hadden om hun return on investment te krijgen, En ze deelden allemaal mijn inschatting dat er maar één partij baat heeft bij niet ratificeren: en dat zijn Moskou en haar vertegenwoordigers, die Moldavië het liefst willen terugzuigen in een waardesysteem dat fundamenteel botst met het onze.

En tegen de complotdenkers van deze wereld zeg ik: wij zoeken de confrontatie met Rusland niet. Maar we gaan ons ook niet excuseren voor wat vrijhandel ons heeft opgeleverd. Let wel: Nederland is hier de grootste investeerder.

Voorzitter, ten slotte de vraag of het instrument van de begrotingssteun, waarvan deze minister als geen ander weet dat de VVD daar geen voorstander van is, niet aan veel striktere controle moet worden onderworpen.

Is voldoende te verifiëren door de Nederlandse regering of de verleende steun door de Europese Commissie effectief is geweest? En dan heb ik het over de projecten die daar zijn uitgevoerd? Is er OLOF-controle of accountantscontrole op de besteding, achteraf? Zijn er benchmarks? Wat kunnen we hier doen wat we ook al met andere landen doen? Bestaat er eigenlijk een vorm van verificatie en controle, zoals we die wel bij Hongarije en Roemenië hebben ingevoerd? Toegegeven, dat zijn ondertussen lidstaten. Hier gaat het om een vrijhandelsverdrag. Maar ik vind dat we deze verregaande eisen hier ook moeten stellen.

Oekraïne

Dan Oekraïne, voorzitter,

De weg naar een associatieakkoord met Oekraïne was geen gemakkelijke. Als Janoekovitsj niet had besloten het associatieakkoord - tegen de wens en verwachtingen van velen in - af te wijzen, hadden we hier ook een jaar geleden kunnen staan.

Nu bespreken we de ratificatie van de associatieovereenkomst tegen een geheel andere achtergrond; en wel tegen de achtergrond van een oorlog die al 6.000 mensen het leven gekost, 50.000 mensen heeft verwond en 1 miljoen heeft ontheemd. Een door Rusland aangejaagde oorlog, zeg ik daar bij, voorafgegaan door de annexatie van de Krim en een zes maanden durende demonstratie op het Maidanplein, waar naar schatting 100.000 Oekraïeners sluipschuttersvuur en vrieskou trotseerden, omdat zij van mening waren dat hún regering niet langer de belangen van de bevolking diende.

Het feit dat wij deze ratificatie bespreken tegen de achtergrond van deze oorlog, het vertrappen van grenzen en het destabiliseren van de internationale orde en veiligheid, zorgt ervoor dat mijn fractie dit akkoord niet alleen bekijkt door de prisma’s van economie en handel, maar ook door die van stabiliteit en veiligheid.

Ja, Nederland is de tweede Europese investeerder in Oekraïne en verdieping van de handelsrelatie is in ons belang. Maar het is ook een principezaak geworden.

Of we deze samenwerking aangaan, heeft namelijk ook te maken met de soevereiniteit en het recht op zelfbeschikking dat staten hebben. Velen hebben dit associatieakkoord geframed als een keuze voor of tegen Europa of voor of tegen de Euraziatische Unie. Dat is wat mij betreft een schijnkeuze. Wat ons betreft kunnen ze nog steeds allebei. Een samenwerkingsovereenkomst gaat nu eenmaal over handel, over transport, over industrie en niet over de belangen van Russisch sprekenden of een voorportaal op lidmaatschap van de NAVO of EU. Dat dit een exclusieve keuze zou worden, is door Moskou bedacht, en wordt door sommigen hier geloofd.

Wie vindt dat deze samenwerking niet moet worden aangegaan, omdat daardoor de Russen zich op hun tenen getrapt voelen, miskent het recht dat alle staten, dus ook Oekraïne hebben, om te bepalen met wie zij onder welke voorwaarden handelen. En wie de oorlog die nu in Oost-Oekraïne woedt wijt aan het aanbieden van een vrijhandelsverdrag, lijdt aan verregaande zinsbegoocheling.

Vanzelfsprekend heeft mijn fractie vragen over de stand van zaken in Oekraïne. Zo hoor ik graag van de minister wat de stand van zaken is rondom het doorvoeren van hervormingen in Oekraïne en de strijd tegen corruptie. Mijn fractie wil weten of de Oekraïense rechtsstaat voldoende is hervormd om aan de eisen die in het kader van deze overeenkomst zijn gesteld te voldoen.

Dat deze overeenkomst in ons handelsbelang is staat buiten kijf. Hetzelfde geldt voor het veiligheidsbelang: deze vorm van samenwerking met landen aan onze buitengrenzen is van essentieel belang. Ten aanzien van democratie en rechtsstaat heeft de regering al aangegeven dat Oekraïne zich met het aangaan van de overeenkomst al overtuigend heeft verbonden aan het respecteren van onze vereiste standaarden rondom democratie en rechtsstaat, maar ik hoor van de minister graag de stand van zaken rondom de hervormingen in het Oekraïense rechtssysteem.

Maar, dit gaat ook over geopolitiek en principes. Over de vraag of wij de Russische chantage rondom dit traject accepteren en of wij staan voor de soevereiniteit en zelfbeschikking van staten, in dit geval Oekraïne.

Voorzitter, in dat licht en op basis van die principiële afweging zal de VVD - met overtuiging - instemmen met de ratificatie van ook dit samenwerkingsakkoord.

Zodra beschikbaar, is het debat hier terug te kijken