"Vrijheid verlangt 24/7 onderhoud" - Main contents

De herdenking van de capitulaties in Wageningen op 5 mei begint elk jaar met een symposium in het Hof van Wageningen over een actueel onderwerp op het gebied van vrede, veiligheid of mensenrechten. In 2015 is het thema:

“De strijd na het conflict: de dilemma’s en tegenstellingen van de wederopbouw”

Drs. J.H. (Han) ten Broeke, Tweede Kamerlid voor de VVD en voorzitter van de Vaste Kamercommissie voor Defensie, Drs. René Grotenhuis, voorzitter van de Samenwerkende hulporganisaties SHO en verbonden aan de Universiteit Utrecht en luitenant-generaal b.d. drs. A.G.D. (Ton) van Osch, voormalig Directeur Generaal van de EU Militaire Staf houden hier een korte toespraak, om vervolgens met elkaar en het publiek in debat te gaan. De dagvoorzitter is Prof. G. Frerks.

Bijdrage Han ten Broeke:

Ervaring in november 2009: mijn eerste bezoek aan provincie Uruzgan:

• • 

  twee zeecontainers met daarin twee identieke bureaus. Eén voor de Commandant Task Force Uruzgan, brigade-generaal Marc van Uhm (leidde gisteren nog op de Grebbeberg het militair cortège) van de 11e LuchtMobiele Brigade en een voor Michiel Rentenaer, een door de wol geverfde diplomaat in vele oorlogsgebieden, de zgn POLAD: Politiek Adviseur.
• • 

  uniek, die samenwerking op voet van gelijkheid. Van Uhm stuurde bijna duizend man aan, waaronder een volledig gevechtsbataljon. Rentenaer een Provinciaal Reconstructie Team met misschien zestig man.
• • 

  Van Uhm het hoofd van een militaire operatie waarin lijn en staf helder gescheiden zijn.
• • 

  Rentenaer van de matrix-organisatie die Buitenlandse Zaken nu eenmaal is.

Nederland heeft veel eer gelegd in deze vorm van samenwerken. Er is zelfs een heel concept omheen gebouwd: het CIMIC: de civiel-militaire coöperatie.

In Uruzgan bouwden militairen mee aan kleine irrigatie-projecten, EHBO-posten, een provinciaal ziekenhuis en 16 km asfaltweg tussen Tarin Kowt (Kamp Holland) en Chora.

Nederland had zelfs de leiding over de provincie, waar de leider van de Taliban - Mullah Omar - vandaan kwam… en tussen 2006-2010 steeg het aantal minderjarigen dat naar school ging naar ongeveer 20%, in de rest van Afghanistan naar bijna 50%.

Bijna 700 mln euro werd er uitgegeven aan ontwikkelingshulp, iets meer dan een miljard aan de militaire operatie.

Je zou kunnen zeggen: met recht een "opbouwmissie".

Net als de Europese missionarissen die de Afrikanen ooit beschaving bijbrachten, was de unieke combinatie van militairen en de diplomaten van Buitenlandse Zaken en OS, alsook de opbouw-werkers van de NGO's nu verantwoordelijkheid voor "veiligheid, reconstructie en duurzame ontwikkeling".

"Zo civiel als mogelijk, zo militair als nodig" was het adagium van de grootste militaire operatie die Nederland heeft ondernomen sinds haar eigen bevrijding en de daarop volgende wederopbouw.

Groter dan het aantal militairen dat bij de watersnoodramp en alle daaropvolgende watersnoden en dijkdoorbraken in Nederland betrokken is geweest.

In 2010 had het merendeel van onze militairen al een of meer uitzendingen achter de rug; ons leger had op dat moment meer uitzend- en ook gevechtservaring dan het hogere kader, zo heb ik me laten vertellen.

Welke ervaring was dat?

"force protection", "force acceptance" en het winnen van de "hearts and minds" van de lokale bevolking.

En een uitgebreide ervaring met NGO's: Cordaid, HealthNet, ICCO en vele kleinere initiatieven.

De Nederlandse krijgsmacht werkte dus in de core-taak van die NGO's: noodhulp, wederopbouw, puur ontwikkelingswerk en "nation building" - via "security-sector-reform" bijvoorbeeld: het opleiden van agenten en militairen (ANP-ANA).

Ook in de opvolging-missie van Nederland in de provincie Kunduz was dat laatste onze taak.

Ik stort bewust deze termen over u uit, omdat ze het idioom zijn geworden van tien jaar Nederlandse ervaring met vredesmissies.

Een idee dat afkomstig was van de VN-SG Boutros Ghali die zei: "de aanwezigheid van vredesmachten zijn voorwaardenscheppend en noodzakelijk voor ontwikkeling".

Van Bosnië, via Irak tot Afghanistan is Peace-keeping, peace-shaping en peace-enforcing, de internationale standaard geworden. En of het nu via 3D gaat of COIN (counter insurgency), Nederland heeft daarbinnen een standaard ontwikkeld die overal ter wereld wordt erkend en geroemd.

Ik heb dat sinds 2009 vele malen met eigen ogen gezien. In Uruzgan, in Kunduz, in Kabul, in Mazar-e-Sharif of nu in de missies in Mali, voor de kust van Somalië en in Zuid-Sudan.

Die ervaring heeft van het Nederlandse leger, hoezeer het ook zucht onder de uitzenddruk en de bezuinigingen, een absoluut topleger gemaakt. Met een klein budget, maar toch elke keer opnieuw zich kwalificerend voor de Champions Leaque, al is het dan soms slechts één helft, maar ons leger is al tien jaar beter dan Ajax, Feijenoord, PSV samen.

En toch ga ik nu een paar kritische noten kraken:

Want, dames en heren,

onze militairen zijn weliswaar ontzettend veel beter geworden van die ervaring, en dat geldt ook voor onze diplomaten, en of het voor onze NGO's geldt mag Rene Grotenhuis straks aangeven, maar is de wereld er ook beter van geworden? Of dan toch in elk geval de bevolking in Uruzgan of Kunduz?

Het eerlijke antwoord is niet per se positief.

Uruzgan is nog steeds een van de gevaarlijkste provincies in Afghanistan en centraal gezag uit Kabul is er niet of nauwelijks. En Kunduz is de afgelopen dagen overlopen door een Afghaanse versie van ISIS.

De reden waarom het eerlijke antwoord niet per se positief is, heeft te maken met het feit dat de vraag zelf niet eerlijk is. Of althans het verwachtingspatroon dat in de vraag besloten lag en dat, van Boutros Ghali, via 3D en CIMIC naar de aantallen schoolgaande kinderen, uitging van een onhaalbare maakbaarheid.

Niet anders dan de missionarissen die ooit Afrika kwamen beschaven, kunnen al onze goede bedoelingen de werkelijkheid maar moeilijk verhullen. En die werkelijkheid is soms net zo hels als het spreekwoordelijke pad waarnaar die goede bedoelingen leiden.

En dat verwachtingspatroon - laat daar geen enkel misverstand over bestaan - is het directe gevolg van de wijze waarop de Nederlandse politiek naar vredesmissies keek, dacht en daarover sprak ..."als opbouwmissies - niet als vechtmissies" ...en zich daarover liet bijpraten en voorlichten.

En die politiek staat hier voor u… en voor mij is het op bevrijdingsdag dan ook een beetje bevrijdend om daarover nu volstrekt eerlijk te zijn:

wij… en niemand anders… zijn verantwoordelijk voor het verwachtingspatroon.

Ja, het klopt… militairen en diplomaten gingen daar maar al te graag in mee, de missie, zelfs het missionaire zit nu eenmaal in de Nederlandse genen en daar doet geen uniform of streepjespak iets aan af.

Maar als er al teveel is beloofd of als er al te omzwachteld is gesproken...dan hebben wij - de politiek - dat uit de beste bedoelingen, maar ook welbewust gedaan.

Afghanistan was namelijk net zozeer een vechtmissie als dat er is opgebouwd. De Slag om Chora was even echt als het lokale ziekenhuis dat is gebouwd en er werden net zoveel tics (troops-in-contact) uitgedeeld als dat er thee werd gedronken met plaatselijke stamhoofden en, volgens mij, …. is er ook wel eens geld verdwenen aan zinloze ontwikkelingsprojecten, net zoals er is betaald aan effectieve warlords!

We zaten niet in Uruzgan omdat er nu 6.000 meisjes naar school gaan. Dat is een prachtige bijvangst, te weten bij het hoofddoel… en dat was:

"AlQaida eruit en de Taliban eronder!"

Dat laatste was de werkelijke en ook een reële opdracht. En die is grotendeels gehaald.

Afghanistan is geen haven van stabiliteit, maar ook geen grote uitvalsbasis voor terroristen meer, die het op onze vrijheid gemunt hebben.

Zeker, Afghanistan heeft een enorme sprong vooruit gemaakt? Ja, van de dertiende naar de veertiende eeuw.

Dat is een quantum leap in amper tien jaar na Taliban-rule, maar het blijven de middeleeuwen, aangekleed met moderne wapens, communicatielijnen en wereldwijde mogelijkheden.

Alle Engelse en Nederlandse termen van het wederopbouw-jargon waarmee ik begon: ze zijn echt en ze zijn zinvol.

3-D, CIMIC, PRT, SSR, "hearts and minds".

Ik ga ze niet op de hoop van geschiedenis gooien. Het ideaal van stabilisering, vredeshandhaving en ontwikkeling heb ik ook niet verlaten....maar ik wil er een engelse term tegenaan gooien:

"overpromise and you will underdeliver".

Wie zijn doelen te hoog stelt, zal een wanprestatie oogsten!

En dat is niet eerlijk tegenover onze militairen, niet eerlijk tegenover onze diplomaten en niet tegenover de bevolking en de belastingbetaler die nog veel meer miljarden zal moeten uitgeven voor veiligheid aan onze grenzen en verder weg.

Want de Grebbelinie - hier 5 km vandaan - ligt in een gemondialiseerde wereld nu wel 5.000 kilometer hier vandaan.

Als de grenzen van onveiligheid zoveel verder liggen, terwijl ze ons toch hier kunnen raken… dan kunnen onze ambities niet dezelfde zijn als voor de wederopbouw in eigen land, binnen onze eigen grenzen, gold.

Onze Nederlandse wederopbouw duurde ruim tien jaar, de Duitse hereniging vijftien jaar, de Amerikaanse reconstructie, na de burgeroorlog, bijna twintig jaar. Dat staat in schril contrast met een gemiddelde duur van twee jaar van een buitenlandse missie.

Het is dan ook een illusie te denken dat wij in twee decennia "wederopbouw" iets soortgelijks kunnen doen in landen als Afghanistan, in Irak, in Mali, in Sudan, of straks in Libië…. om over Syrië nog maar te zwijgen. Op eigen continent is Bosnië nu alweer twee decennia aan het modderen. En als de laatste militairen daar vertrekken zullen de warlords het ook dan weer voor het zeggen krijgen.

Dit is een pleidooi voor bescheidenheid, voor eerlijkheid, voor realisme en voor volharding.

We leven in tijden waarin de vrijheid ver van huis bevochten wordt. Dat lijkt abstract. Waarom Irak? Waarom Mali? Waarom voor de kust van Jemen?

Maar sommige van onze bedreigingen doen zich niet alleen maar meer aan onze buitengrenzen voor: ze manifesteren zich in onze binnensteden. Jihadisme is een multinational… ze outsourcet haar activiteiten even makkelijk van Afghanistan naar de Maghreb… en ook weer terug. Sommige oorlogen zoeken wij niet, maar we kunnen ze niet laten lopen. De strijd tegen een beschavingsvijand als ISIS is er zo een.

En zelfs nu is voorkomen dat Mali afglijdt naar een failed-state komt nog altijd 13% van de bootvluchtelingen op de Middellandse Zee via dat land. Onder de "ogen en oren" van de Nederlandse krijgsmacht, die daar nota bene juist is om "ogen en oren" aan de VN te verschaffen, gebeurt dit dus en terwijl Mali amper stabiliseert, voltrekt zich een humanitaire catastrofe aan onze zuidgrens.

De VN "doen" op dit moment vijftien vredesoperaties, vooral in en door Afrika en ze is noch op militair gebied noch op humanitair gebied in staat om echt veel te veranderen.

En terwijl wij de scheepvaartroutes bij Jemen proberen vrij te houden in ons eigen belang, bombardeert een Arabisch-soennitische coalitie het land met clusterbommen.

Voor de stabiliteit moeten we ons ook laten welgevallen dat ongemakkelijke vrienden er ongemakkelijke gewoonten op nahouden.

De Arabische lente zette dan ook niet de democratie in bloei, maar het sektarisme stak overal in het Midden-Oosten de kop op: sunni-shia, tegen elkaar en door elkaar.

En om het helemaal gemakkelijk te maken ontwikkelen sommige ongemakkelijke vrienden zich als tegenstanders van formaat die vastgestelde grenzen overschrijden, land pikken en een democratische-liberale wereldorde aantasten.

In deze wereld waarin Huntington het lijkt te winnen van Fukuyama lijkt ook zoiets als "wederopbouw" ongelooflijk illusoir.

Om dat te voorkomen moeten nieuwe lessen worden getrokken uit de ervaringen van de afgelopen tien jaar vredes- en stabilisatiemissies. We hebben alles in huis om het beter en anders te doen. En dat is nodig. De vrijheid verlangt van ons niet alleen maar plechtige woorden op 5 mei of 70 jaar herdenken, ze verlangt 24/7 onderhoud.