BLOG: Keep it cool - Main contents

Terwijl we ons voorbereiden op een zomerse hittegolf de komende dagen, zijn de politieke gemoederen in Europa ook oververhit geraakt. In beide gevallen geldt: houd het hoofd koel.

Lange termijn belang

De toekomst van de eurozone is langer dan die van de huidige regeringen in Europa. We hebben de plicht naar toekomstige generaties om onze gezamenlijke munt stabiel te houden, en onafhankelijk van toevallige politieke constellaties, of de sfeer tussen onderhandelaars. We mogen niet in een opwelling onomkeerbare besluiten nemen.

De houding van de Griekse regering is ingegeven door politieke opvattingen, niet door nationaliteit. De politieke ideeën van Syriza worden gedeeld door haar zusterpartijen in Europa, zoals Podemos, de SP en Die Linke, en deels ook door sociaaldemocraten. Europa moet kunnen omgaan met wisselende politieke situaties. De munt mag niet na elke verkiezing op losse schroeven komen te staan.

Dit is een test voor Europa. De problemen met Griekenland zijn groot, maar objectief gezien zeer oplosbaar. Maar alles valt en staat met politieke wil en bestuurlijk vermogen. Als we niet in staat zijn dit probleem op te lossen, is het politieke en morele failliet groter dan het financiële failliet. Het is tijd dat de rede de overhand krijgt op koppigheid en politieke loopgravenoorlog. De Europese leiders moeten nu tonen aan burgers en investeerders dat de eurozone in staat is interne problemen op te lossen.

Referendum

Het referendum uitgeroepen door Premier Tsipras heeft met democratie weinig te maken. Het is onduidelijk waar het over gaat. Tsipras legt blijkbaar de tekst voor van een voorstel van de geldschieters, dat inmiddels alweer van tafel is. Om de Grieken te hulp te schieten, heeft de Commissie gisteravond de voorstellen die nog wel voorliggen online gezet. Maar dat zijn de onderhandelingsteksten, geschreven voor en door financieel specialisten, vol met ingewikkelde termen en jargon. Die teksten lees je niet zo maar door, een daarbij komt dat er ook geen heldere vraag voor ligt. Het is volledig onduidelijk waar mensen precies 'ja' of 'nee' op moeten zeggen en wat de gevolgen zijn. Dat is geen democratie maar schijndemocratie. De regering moet haar verantwoordelijkheid nemen, daar is ze vijf maanden geleden voor gekozen.

Gevolgen Grexit

In de frustratie over de houding van Syriza is het begrijpelijk dat mensen zeggen "laat ze er dan in hemelsnaam uitstappen, dan zijn we beter af". Maar een Grexit heeft niet alleen financiële gevolgen, maar ook en vooral politieke gevolgen. De euro verliest geloofwaardigheid als reservemunt, en aantrekkelijkheid voor investeerders, als blijkt dat Europa niet in staat is de eurozone behoorlijk te besturen.

Bovendien blijft Griekenland achter in economische en politieke chaos. Er is geen serieuze politieke kracht die het voortouw kan nemen, uit de crisis. Griekenland ligt op een strategisch belangrijke positie, bijvoorbeeld in de buurt van brandhaarden als Syrië. Een gebroken Griekenland drijft wellicht in de armen van Poetin, of binnenlandse politieke krachten die weinig op hebben met democratie. Het is zeer de vraag of Griekenland na een vertrek uit de Eurozone in de EU kan en wil blijven.>

Het risico op een instabiel land aan de grenzen van de Europese Unie is zeer onwenselijk. Dan zijn we weer terug bij af, in de situatie van voor 1981. In plaats van de hele exercitie opnieuw te doen, is het beter Griekenland binnenboord te houden, en binnen de EU te helpen het land uit de misère te trekken.

Hoe verder bij Ja of Nee?

Hoewel niet helemaal duidelijk is waarover de Grieken mogen besluiten in het referendum, wordt een "Ja" of "Nee" als duidelijk politieke signaal opgevat: voor of tegen hervormingen, voor of tegen lidmaatschap van de eurozone en wellicht ook voor of tegen een lidmaatschap van de EU. Er is geen blauwdruk voor de huidige situatie. Elke stap die herstel van vertrouwen en stabilisering dichterbij brengt, is welkom.

Indien de uitslag van het referendum een "Ja" wordt, hebben de geldschieters al aangegeven dat de deur open staat voor verdere gesprekken. Dat is verstandig. Ik ben ook erg benieuwd wat Tsipras doet als de bevolking zijn advies naast zich neerlegt en een meerderheid 'Ja' stemt. Trekt hij dan zijn conclusies en schrijft hij nieuwe verkiezingen uit?

Bij een "Nee" wordt de situatie nog complexer dan dat die al is. Maar ook en juist dan is het zaak leiderschap en verantwoordelijkheid te tonen, en niet toe te geven aan impulsen. Indien Griekenland "nee" zegt tegen de geëiste hervormingen, maar niet besluit uit de eurozone te stappen, wordt ironisch genoeg de noodzaak tot hervormingen alleen maar groter. Linksom of rechtsom moet de Griekse economie uit het dal komen.

Stappenplan

In beide scenario's moet er een gedetailleerd stappenplan komen naar dat doel. Er moet veel gebeuren. Grieken zijn harde werkers en het ondernemen zit hen in het bloed. Maar de Griekse overheid functioneert slecht en is op sommige terreinen volstrekt afwezig. De economie moet dringend worden gemoderniseerd en gediversifieerd. Arbeidsmarktwetgeving is niet meer van deze tijd. Corruptie moet worden uitgebannen. Er moeten veel ingrijpende maatregelen worden genomen, dat zal ook pijn veroorzaken. Maar een integraal plan kan wel perspectief bieden op daadwerkelijke en duurzame economische welvaart, die alle burgers ten goede komt, en niet alleen de steenrijke bovenlaag.

Politieke Unie

De huidige situatie toont overduidelijk aan wat Europa lang probeerde te negeren: een muntunie kan niet functioneren zonder een politieke unie. De politiek-bestuurlijke onderbouw van de muntunie moet er nu snel komen, om verdere crises te voorkomen. Die politieke unie is voor de helft in de steigers gezet, maar de nationale leiders dralen met het compleet maken. Het zogenaamde "5 Presidentenplan" gaat in de goede richting, maar niet ver genoeg. Er mogen geen taboes zijn op moeilijke onderwerpen als transferunie of collectivisering van overheidsschulden. In plaats van die bij gebrek aan publieke moed sluipenderwijs te laten ontstaan, moeten we ze benoemen en politieke keuzes maken. De huidige crisis is voor een groot deel het gevolg van halfslachtige keuzes uit het verleden. Die fout moeten we niet herhalen. Geen half werk: als we het doen, dan moeten we het goed doen.

Overslaan van de veenbrand?

De politieke crisis van de Europese Unie manifesteert zich ook op andere terreinen. De zogenaamde "intergouvernementele methode" is uitgewerkt. Die besluitvormingsmethode uit de jaren vijftig werkte heel goed voor een simpele unie voor kolen en staal, maar werkt verlammend bij vraagstukken als de eurozone-crisis, de vluchtelingenstroom, terrorisme, het spierballenvertoon van Poetin, de brandhaard in Syrië, of het aanpakken van belastingontwijking van multinationals. De crisis met Griekenland kan daardoor zomaar overslaan naar andere terreinen.

Het sluipenderwijs afbreken van Schengen, de weigering om vluchtelingen gezamenlijk op te vangen, of de systematische en straffeloze schending van het Handvest van de Grondrechten en de Europese Conventie voor de Rechten van de Mens, zijn minstens zo bedreigend voor het functioneren van de Europese Unie, als de huidige moeilijkheden in de eurozone. De regeringsleiders die heel hard roepen dat Europa zich met de grote vragen moet bezig houden en wapperen met lijstjes om regels over schoolfruit, tunnels of bossen te schrappen, zijn vooral bezig met de kleine dingen. Ze lopen met een grote boog om de fundamentele vraagstukken en uitdagingen heen. 

Leiders als Tsipras, Orbán, Cameron, en anderen, die zich niet gebonden voelen aan de afgesproken regels, en de EU alleen gebruiken voor binnenlandse politieke consumptie, zijn als politieke pyromanen in een kruithuis.

Ook nationale politieke leiders moeten hun verantwoordelijkheid nemen voor de EU. De Europese Unie is voorwaarde voor onze welvaart, vrijheid en veiligheid. Europa als deel van de wereldbevolking krimpt en vergrijst. We kunnen ons verdeeldheid niet veroorloven. De Europese Unie is niet iets dat ons overkomt, en het is ook niet onkwetsbaar. Wij Europeanen hebben het zelf in de hand. Wij moeten zelf bepalen of we de EU ten gronde laten gaan, of dat we onze verworvenheden koesteren en de EU verbeteren en versterken.