Mijn observaties als verkiezingswaarnemer in Kirgizië - Main contents
Kirgizië, een kleine republiek in Centraal Azië, is economisch zeer afhankelijk van China. Voor energie en politieke keuzes zijn ze sterk gekoppeld aan Rusland. Daarnaast worstelt het land met de groei van islamitisch extremisme. Een paar honderd van de bijna 6 miljoen Kirgiziërs zou inmiddels bij IS aangesloten zijn. Tegelijkertijd kijkt het land voor erkenning van democratische aspiraties naar Europa. Ondanks dat Kirgizië op een kruispunt van grote stromingen ligt, is het relatief onbekend. Toch is het een van de enige landen in Centraal Azië waar de macht vreedzaam wordt over gedragen via verkiezingen. In 2005 en 2010 gingen mensen de straten op en zetten zij de President af. De verkiezingen afgelopen weekend gingen dan ook gepaard met de nodige spanningen en verwachtingen.
Afgelopen weekend was ik als EU-verkiezingswaarnemer in de hoofdstad Bishkek en omstreken. En hoewel de verkiezingen geen einde zullen maken aan de door de bevolking gehate corruptie, bemanden velen van hen plichtsgetrouw en uit vaderlandsliefde de vele stemlokalen (ruim 2500). Het was voor het eerst dat registratie via vingerafdrukken werd toegepast. Dit moest fraude met stembiljetten tegengaan, maar een deel van de bevolking weigerde zich te registreren. Ze vreesden voor het gebruik van de data; het land kent geen dataprotectie-wetten.
De meeste stemlokalen waren in scholen of universiteitsgebouwen ingericht. De hoofddocenten runden vaak ook het stemproces, bijgestaan door ambtenaren en vrijwilligers. Sommigen deden dat met grote trots, anderen omdat je een verzoek van de overheid om te helpen eigenlijk niet kan weigeren. Ze kregen er 500 SOM, zesenhalve Euro, of ‘het equivalent van 10 broden’ voor betaald. Zelfs in het arme Kirgizië, met een inkomen per hoofd van ongeveer 1250 dollar per jaar, erg weinig. Voor het geld deden mensen het niet. Opvallend was hoeveel vrouwen als vrijwilliger actief waren. Niet alleen in het bemannen van de stemlokalen, maar ook als waarnemers namens politieke partijen en maatschappelijke organisaties. Dit was waarschijnlijk vooral het geval in de gebieden waar de meeste mannen, ook op zondag, op het land of in de fabrieken werken.
Voor het stemlokaal nog een waarnemer. In Kirgizie staan nog veel standbeelden uit de Soviet-Unie tijd.
De opkomst was uiteindelijk 45.7 procent. Tijdens de verkiezingsdag viel op hoeveel ouderen strompelend naar de stemlokalen kwamen. Toen ik een tachtigjarige vrouw, met haar wandelstok en steunkousen vroeg of ze zich makkelijk had kunnen registeren met haar vingerafdruk barstte zij meteen in huilen uit. Ze stemde omdat ze hoopte dat er iemand voor haar kon komen zorgen. Ze redde het niet alleen in haar flat. Ook vroeg ik een meisje van 20 dat namens een maatschappelijke organisatie de hele dag als burger waarnam waarom ze dat deed. Ze was kort maar krachtig: ‘Voor mijn land’.
Er heerste ook een gevoel van trots over de moderne technologie die werd ingezet. Velen zagen registratie via computers niet alleen als een stap tegen stemfraude, maar ook als een stapje richting modernisering. Dat gold althans voor de mensen die zich registreerden (ongeveer 2,7 miljoen mensen), maar een nulmeting van het aantal mensen dat wettelijk stemgerechtigd was ontbrak. Er kon dus alleen gemeten worden hoeveel van de mensen die zich met een vingerafdruk had ingeschreven ook daadwerkelijk kwam stemmen. In vorige jaren werd er door een iemand voor de hele familie gestemd, en was het systeem erg fraudegevoelig, zo bleken mensen die al jaren dood waren gestemd te hebben.
Wanneer ik kiezende Kirgiziërs vroeg waarop ze hoopten, was dat steevast ‘minder corruptie en een betere toekomst voor ons land’. Het was soms moeilijk voor te stellen hoe het vertrouwen in de verkiezingen groot bleef terwijl het vertrouwen in de politici zo laag was. Meer dan de helft van hen wisselde van politieke partij sinds de vorige verkiezingen, en het verschil tussen partijen is erg onduidelijk. De geruchten van het kopen van stemmen, met name op het platteland, waren sterk aanwezig. Met verhalen over ‘kosten’ van een half tot 1 miljoen euro voor een toppositie op de lijst van een partij lijkt een politieke post door kandidaten beschouwd te worden als een investering die terug verdiend moet worden, meer dan een plek van waaruit de publieke zaak gediend wordt. Zelfs met een soepel verlopende verkiezingsdag los je dat helaas niet op.
Het centrale plein in Bishkek
De verkiezingen zijn uiteindelijk gewonnen door de sociaaldemocratische partij van President Almazbek Atambayev met 27% van de stemmen, gevolgd door de partij Respublika-Ata Jurt (“Vaderland”) met 20%. De regeringspartijen konden in elk geval makkelijker positieve aandacht in staatsmedia krijgen tijdens de campagne.
Aan de inzet van de bevolking zal het niet gelegen hebben. Zij hoopten massaal op een stap in de goede richting. Qua proces waren deze verkiezingen dat ook. Maar democratie is meer dan verkiezingen. Hopelijk zullen de Kirgiziërs ook tussen de verkiezingen door vragen om transparantie van bijvoorbeeld partijfinanciering, en meer waar voor hun stem eisen. Niet alleen de EU en de OVSE werden uitgenodigd om de verkiezingen waar te nemen. Ook kwamen we onderweg veel Russen tegen. ‘Wij hebben een eigen lijst criteria’ grapte er een. Dat de pro-Russische partijen ook deze verkiezingen wonnen komt het Kremlin in elk geval niet slecht uit.
Het officiële verslag van de OVSE missie is hier te lezen. Voice of America beschrijft hier de belangrijkste punten voor de verkiezingen, en FT schreef dit.
De Osh markt in Bishkek