Informele Europese top Bratislava 16 september 2016

© Europese Unie, 2016

Op 16 september 2016 kwamen de regeringsleiders van 27 EU-lidstaten, de vaste voorzitter¹, de voorzitter van de Europese Commissie² en de Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid³ bijeen in Bratislava, om te spreken over de toekomst van de Europese Unie⁴ na de 'brexit⁵'. Ook het herstel van het gebutste vertrouwen van de burger in de Europese samenwerking stond hoog op de agenda. Premier May⁶ van het Verenigd Koninkrijk was niet uitgenodigd. Het was dan ook geen officiële Europese Raad⁷, maar een informele top.

De top ging niet over het vertrek van het Verenigd Koninkrijk, maar over de eventuele hervormingen die nodig zijn om het vertrouwen van de burger in de Europese Unie⁴ te herwinnen. De regeringsleiders hebben op hun top van 28/29 juni 2016⁸ geconstateerd dat bij veel mensen onvrede bestaat over de huidige stand van zaken, op Europees of op nationaal niveau.

De regeringsleiders willen het vertrouwen van de burgers terugwinnen. Tevens hebben ze een aantal prioriteiten geformuleerd op het gebied van migratie en buitengrenzen, veiligheid en economie. De prioriteiten moeten de komende maanden uitgewerkt worden. Begin 2017 is er een nieuwe informele top tussen de 27 regeringsleiders gepland.

De regeringleiders stellen in een gezamenlijke verklaring dat de Europese Unie onmisbaar is. De Unie is misschien niet perfect, maar wel het beste instrument dat we hebben om nieuwe problemen aan te pakken. De EU is nodig om vrede en democratie te handhaven, maar ook om de veiligheid van de burgers te waarborgen. Daarnaast maakt de EU het mogelijk om over de landsgrenzen heen in andere lidstaten te wonen, te werken en te studeren.

De communicatie moet beter, met name de communicatie met de burgers. De besluiten moeten eerlijker en duidelijker worden. In de komende maanden wordt de burgers een visie gepresenteerd van een betere Unie. De bereikte overeenkomsten moeten nader uitgewerkt worden in de komende bijeenkomsten van de Europese Raad. Begin 2017 zal er weer een informele bijeenkomst zijn van de 27 regeringsleiders.

In Bratislava zijn de regeringsleiders het alvast eens geworden op een aantal terreinen waaronder migratie en buitengrenzen, veiligheid en economie.

Migratie en buitengrenzen

De regeringsleiders hebben afgesproken dat de EU nooit meer een grote ongecontroleerde stroom migranten toestaat. De huidige stroom irreguliere migranten moet verkleind worden. Daarnaast moet de EU de controle over de buitengrenzen terugkrijgen en moeten de Schengen⁹-afspraken weer in acht worden genomen.

Om bovenstaande doelen te bereiken wil EU daadkrachtiger optreden aan de grens van de Unie met Turkije en de Westelijke Balkanlanden. Voor het eind van het jaar moet de Europese grens- en kustwacht volledig operationeel zijn. Tijdens de Europese Raad in december worden mogelijkheden voor samenwerking met landen buiten de Unie besproken om de toestroom van migranten te verkleinen. De regeringsleiders willen nog overeenstemming bereiken over het toekomstige asiel- en migratiebeleid.

Veiligheid

De EU gaat er alles aan doen om de lidstaten te steunen bij het beschermen van de interne veiligheid en het bestrijden van terrorisme. In dat kader moeten de nationale veiligheidsdiensten meer samenwerken en meer informatie uitwisselen. Alle personen (inclusief EU-burgers) die de Europese buitengrenzen oversteken, moeten gecontroleerd worden met behulp van een gemeenschappelijke database. Een nieuw systeem (ETIAS) moet het controleren van reizigers verbeteren. De Unie gaat radicalisering systematisch tegenwerken door mensen preventief de toegang tot de EU te ontzeggen.

De EU moet meer gaan samenwerken op het gebied van veiligheid en defensie. De Europese Raad van december moet beslissen over een concreet veiligheids- en defensieplan. In dat kader zal er met de NAVO¹¹ overlegd worden.

Economie

In oktober wordt tijdens de Europese Raad besloten hoe de Unie een robuust handelsbeleid kan handhaven dat de voordelen oogst van open markten en tegemoetkomt aan de zorgen van burgers. In december wordt het Europees Fonds voor Strategische Investeringen¹² (EFSI) geëvalueerd. In december willen de regeringsleiders ook besluiten nemen om jeugdwerkloosheid tegen te gaan en om EU-programma's voor de jeugd te verbeteren. In het voorjaar van 2017 worden de verschillende strategieën voor de interne markt (digitale interne markt, kapitaalmarktunie¹³, energie-unie¹⁴) geëvalueerd.

In aanloop naar de informele top van 16 september zijn er allerlei ontmoetingen geweest tussen kopstukken in de Europese politiek.

Donald Tusk

EU-president Donald Tusk is zo veel mogelijk hoofdsteden langs gegaan om regeringsleiders en staatshoofden te spreken. Hij heeft ontmoetingen gehad met de Duitse bondskanselier Angela Merkel¹⁵, de Franse en Litouwse president en de premiers van Spanje, Luxemburg, Ierland, Letland, Estland, Zweden, Groot-Brittannië en Malta. Met sommige leiders heeft hij telefonisch overleg gevoerd.

Merkels diplomatieke tour

De regeringsleiders en staatshoofden hebben ook onderling ontmoetingen gepland. Zo was er op 22 augustus een zogenaamde mini-top van de EU waar de Duitse bondskanselier Angela Merkel¹⁵, de Franse president François Hollande¹⁶ en de Italiaanse premier Matteo Renzi¹⁷ aanwezig waren. In de dagen na de mini-top sprak Merkel met de leiders van Estland, Tsjechië, Slowakije en Hongarije. Op 26 augustus had Merkel een informeel overleg met de premiers van Nederland, Zweden, Denemarken en Finland.

Visegrad

Op 6 september kondigden de Visegrad-landen¹⁸ (Polen, Tsjechië, Hongarije en Slowakije) aan dat zij op de aankomende top één gezamenlijk standpunt uit zullen dragen.

Zuid-Europese lidstaten

Op 9 september ontving de Griekse premier Tsipras¹⁹ de regeringsleiders van Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Cyprus en Malta. Naar verluidt willen deze zuidelijke EU-lidstaten een versoepeling van de Europese begrotingsregels²⁰. Ook stond de Europese aanpak van de migrantencrisis op de agenda van deze bijeenkomst. Nu het akkoord met Turkije over de migrantenstroom onder druk staat verwachten Griekenland en Italië dat de stroom migranten die via de Middellandse Zee de oversteek naar Europa wagen, weer zal toenemen.

• 1. 

  De vaste voorzitter van de Europese Raad leidt de werkzaamheden van deze Raad, die bestaat uit Europese regeringsleiders of staatshoofden. Ook treedt de vaste voorzitter op als vertegenwoordiger van de Europese Raad in contacten met andere regeringsleiders en staatshoofden. Deze functie, ook wel (ten onrechte) de 'president van de Europese Unie' genoemd, is in 2009 ingevoerd door het Verdrag van Lissabon.
   
• 2. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 3. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 4. 

  De Europese Unie (EU) is het belangrijkste samenwerkingsverband in Europa. De deelnemende landen hebben voor deze Unie een aantal organisaties opgericht waaraan zij een deel van hun eigen bevoegdheden hebben overgedragen. Dit zijn onder meer het Europees Parlement, de Europese Commissie, de Raad en het Europese Hof van Justitie.
   
• 5. 

  Het Verenigd Koninkrijk verliet op 31 januari 2020 de Europese Unie. Het is daarmee het eerste land ooit dat uit de Europese Unie stapte. Het vertrek van de Britten ('brexit') was de uitkomst van een referendum over het lidmaatschap van de EU in het Verenigd Koninkrijk in 2016. Nadien volgden lange onderhandelingen over de scheidingsvoorwaarden en de overgangsperiode na de brexit, die op 31 december 2020 afliep. Eind december 2020 bereikten de onderhandelaars van de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk een handels- en samenwerkingsovereenkomst. Die overeenkomst regelt vanaf 1 januari 2021 de relatie tussen de EU en het Verenigd Koninkrijk.
   
• 6. 

  Theresa May (1956) was van 13 juli 2016 tot 24 juli 2019 minister-president van het Verenigd Koninkrijk en tot 7 juni 2019 leider van de Britse Conservatieven. Na haar studie in Oxford werkte zij in het bankwezen en zij is sinds 1997 lid van het Lagerhuis. Daar klom zij als staatssecretaris en minister in de schaduwkabinetten van Duncan Smith, Howard, Hague en Cameron op tot een vooraanstaand lid van de Conservatieve fractie. In 2002 werd Theresa May partijvoorzitter en in 2005 vicefractievoorzitter. Bij het aantreden van het kabinet-Cameron in 2010 werd zij minister van Binnenlandse Zaken (onder belast met asielbeleid en veiligheid). In het Brexit-referendum was May voorstander van voortzetting van het EU-lidmaatschap.
   
• 7. 

  The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
   
• 8. 

  Op 28 en 29 juni 2016 vond er een Europese Raad plaats. Alle regeringsleiders van de EU-lidstaten, de vaste voorzitter, de voorzitter van de Europese Commissie en de Hoge Vertegenwoordiger voor het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid komen dan bijeen in Brussel. Tijdens deze vergadering stond de uitkomst van het Britse referendum over EU-lidmaatschap centraal. Op de tweede dag vergaderden de regeringsleiders zonder premier Cameron van Groot-Brittannië over hoe nu verder te gaan.
   
• 9. 

  Het Akkoord van Schengen heeft tot doel de geleidelijke afschaffing van controles aan de gemeenschappelijke grenzen tussen de 26 deelnemende landen. Daarnaast voorziet het akkoord in de instelling van een regeling voor vrij verkeer van alle burgers uit de deelnemende staten, de overige staten van de Europese Unie en een aantal derde landen. De naam komt van het Luxemburgse plaatsje Schengen waar het akkoord op 14 juni 1985 is ondertekend.
   
• 10. 

  In de zomer van 2015 kregen verschillende EU-lidstaten problemen bij de opvang van het snel toenemende aantal vluchtelingen. Als gevolg van deze vluchtelingenstroom nam de behoefte toe om de werking van het Verdrag van Schengen, dat vrij verkeer tussen 26 Europese landen (Schengenlanden) regelt, te evalueren.
   
• 11. 

  De Noord-Atlantische Verdrags Organisatie (NAVO) werd in 1949 opgericht met als doel de veiligheid en vrijheid van de aangesloten landen te garanderen en wereldwijd stabiliteit te bevorderen. De organisatie realiseert deze doelstelling door de inzet van politieke en militaire middelen. De NAVO bestaat uit 1 landen uit Europa en Noord-Amerika. Ieder lid van de NAVO draagt bij met mankracht, materieel en andere middelen.
   
• 12. 

  Het InvestEU Programma of InvestEU Programme is een zevenjarig investeringsprogramma van de Europese Commissie, dat van 2021 tot 2027 loopt en een verscheidenheid aan Europese financieringsinstrumenten samenbrengt. Door middel van een EU-begrotingsgarantie van 26,2 miljard euro die investeringsprojecten ondersteunt van financiële partners als de Europese Investeringsbank (EIB), nationale stimuleringsbanken (zoals het Nederlandse Invest-NL) en internationale instellingen creëert InvestEU een aantrekkelijke investeringsklimaat voor publieke en private partijen. Het uiteindelijke doel van de Europese Commissie is daarbij dat structurele economische groei binnen de EU aangewakkerd wordt.
   
• 13. 

  De kapitaalmarktunie moet het voor spaarders en beleggers makkelijker maken om in bedrijven buiten hun eigen land te investeren. Zo kunnen kleine en middelgrote bedrijven gemakkelijker aan kapitaal komen buiten de banken om. Zo moet het makkelijker worden om extra te investeren in de economie, wat moet leiden tot meer economische groei.
   
• 14. 

  De Europese Unie was in 2013 voor ruim de helft van haar energiebehoeften afhankelijk van import uit landen waarmee de relatie moeizaam is (Rusland) en/of uit instabiele regio's (het Midden-Oosten). Dat maakt de economie en veiligheid van de EU kwetsbaar. In het kader van het Europees milieubeleid wordt er ook nadruk gelegd op het investeren in duurzame energie. In 2050 moet de EU volledig klimaatneutraal zijn.
   
• 15. 

  Angela Merkel (1954) was van 22 november 2005 tot 8 december 2021 bondskanselier van Duitsland. Zij leidde sinds 2018 een coalitie van CDU/CSU met de SPD. Zij is scheikundige en werkte als wetenschapper in de DDR. In 1990 werd zij voor de CDU lid van de Bondsdag. In 1991-1994 was Angela Merkel minister voor vrouwen- en jeugdzaken en in 1994-1998 minister van milieu. In 2000 volgde zij Helmut Kohl op als voorzitter van de CDU.
   
• 16. 

  François Hollande (1954) was in 2012-2017 president van Frankrijk. Hij werd als kandidaat van de socialisten en radicalen op 6 mei 2012 gekozen. Hij was parlementslid en elf jaar secretaris-generaal van de Parti Socialiste, de Franse sociaaldemocratische partij. Verder was hij president van het regionaal bestuur in Corrèze en burgemeester van Tulle. François Hollande is econoom.
   
• 17. 

  Matteo Renzi (1975) was van 22 februari 2014 tot 13 december 2016 minister-president van Italië. Hij was voorman van de Democratische Partij, en is dat nu van de partij Italië Leeft. Hij volgde als premier zijn partijgenoot Enrico Letta op, nadat die het vertrouwen van zijn partij had verloren. Renzi was eerder burgemeester van Florence.
   
• 18. 

  De Visegrad-groep is een samenwerkingsverband dat op 15 februari 1991 officieel is opgericht door Polen, Hongarije en het toenmalige Tsjecho-Slowakije. Sinds Tsjechoslowakije in 1993 uiteenviel in Tsjechië en Slowakije bestaat de Visegrad-groep uit vier leden (V4). Het verbond tussen de vier landen is één van de sterkste in Oost-Europa, mede doordat deze door de geschiedenis heen al sterk met elkaar verbonden waren. Sinds 2004 zijn alle Visegrad-landen lid van de Europese Unie.
   
• 19. 

  Alexis Tsipras (1974) was van 21 september 2015 tot en met 8 juli 2019 premier van Griekenland. Eerder was bij dat in januari-augustus 2015. Hij is leider van het linkse blok SYRIZA. Zowel na de verkiezingen van 25 januari als van 20 september vormde zijn partij een coalitie met ANEK (Onafhankelijke Grieken). Tsipras is van huis uit bouwkundige. Na actief te zijn geweest in de linkse studentenbeweging en de jeugdbeweging van de linkse partij Synaspismos werd hij in 2008 leider van die partij. Sinds 2009 is hij parlementslid. Hij werd toen ook fractievoorzitter van SYRIZA.
   
• 20. 

  De Europese Unie heeft sinds het uitbreken van de eurocrisis in 2009 verschillende maatregelen genomen om eurolanden met financiële problemen bij te staan en om toekomstige problemen te voorkomen. Een belangrijk aspect is het beperken van het begrotingstekort en de staatsschuld van de eurolanden, ter uitvoering van de afspraken uit het Stabiliteits- en Groeipact.
   
• 21. 

  Van 9 mei 2021 tot en met 9 mei 2022 vond de Conferentie over de Toekomst van Europa plaats. Deze had als doel het vaststellen van de prioriteiten van de Europese Unie. Hierin stond de burger centraal. Er zijn bijna 50 voorstellen aangenomen, die zijn uitgewerkt in 325 voorgestelde maatregelen. Enkele opvallende daarvan zijn dat er een einde moet komen aan veto's van lidstaten bij stemprocedures bij de Raad van de EU en de Europese Raad. Verder moet het Europees Parlement het recht krijgen om wetsvoorstellen te initiëren, en moeten er transnationale kandidatenlijsten komen bij de verkiezingen voor het Europees Parlement.