Kiezen voor wat echt telt - Main contents

Wat een jaar hebben we gehad. Het is nu bijna een jaar dat we onderweg zijn in deze coronapandemie. En als ik het een beetje goed aanvoel, en als ik een beetje om mij heen kijk, dan merk ik dat velen van jullie uitgeput raken. Moe. Moe van corona, moe van de maatregelen, moe van de discussies over de maatregelen. Je maakt je zorgen over mensen om je heen. Ouderen en jongeren die eenzaam raken. Ondernemers die bang zijn, die vrezen voor hun zaak. Redden ze het wel in deze tijd? En we zijn allemaal ook nog geschokt door de rellen de we afgelopen weekend zagen.

En dat is de tijd waarin we zitten. En middenin die tijd, in deze periode, in deze vreemde tijd die heel veel met ons doet, zijn de verkiezingen. En dat is het moment waarop we ons rekenschap geven. Rekenschap van de afgelopen vier jaar. Wat we hebben gedaan. Hoe we onze kaarten op tafel hebben gelegd. Wat we hebben geknokt. En we kijken vooruit. En we willen ons rekenschap geven omdat jij ons het vertrouwen hebt gegeven.

Toen

En hier staan we. Hier staan we met elkaar. De voorvrouwen en de voormannen van een hele grote, brede beweging. Ik draai even om, ik zie ze daar zitten. Helden zijn het. En ik wil u vragen, wat ziet u? Wat ziet u nou als u naar deze gezichten kijkt, naar deze mensen hier?

Weet je wat ik zie? Ik zie mensen die alles hebben gegeven. Mensen die alles wat ze konden, alles wat ze hadden, hebben gegeven en geknokt voor wat ze waard zijn. Dit zijn mensen voor wie ik door het vuur ga. En waar ik ongelofelijk veel respect voor heb.

We leven in een land met heel veel goede stuurlui die aan de wal staan. Mensen die alles heel goed weten. Heel veel virologen ook. En als politicus ben je zomaar een schietschijf van mensen die onvrede hebben, mensen die kwijt zijn. En soms kan ik het ook nog heel goed begrijpen. Dan snap ik heel goed waarom mensen kwaad zijn, ook op ons.

Maar toch. Dit zijn mensen die alles hebben gegeven. En als ik dan de gezichten af ga. Als ik dan even kijk wie hier achter mij zitten, en u zo aankijken. Dan gaat het om Carla van wie we afscheid moeten nemen. Stieneke, Eppo, die dag in dag uit alles hebben gegeven voor de missie van onze partij.

Ik zie Paul. Paul die een enorme tragedie heeft meegemaakt en afscheid heeft moeten nemen van zijn lieve Julia. En wie dat zo ontzettend moedig heeft gedragen. Paul waar ik zoveel respect voor heb. Ik zie hem daar zitten en het raakt me.

Carola die in kwetsbare kracht zich heeft ingezet voor de natuur, voor de schepping en voor boeren. Alles heeft gegeven, staande is gebleven, en zo ontzettend kundig is en zo ontzettend goed is en zo met haar hart heeft gewerkt.

Arie, die alles geeft voor jongeren en hun onderwijs. En dat op zo’n inspirerende en mooie manier heeft gedaan.

En Joël, veertien jaar lang, langzittende ChristenUnie-Kamerlid ooit. Veertien jaar lang met al zijn vezels in zijn wezen heeft geknokt voor minderheden, vluchtelingen, voor vervolgde christenen, vrede in het Midden-Oosten, Israël.

Dit zijn de voormannen en voorvrouwen van een grote beweging. Met honderden raadsleden, provinciebestuurders, burgemeesters, met duizenden vrijwilligers, met honderdduizenden kiezers. En deze mensen zijn voorop gegaan in de strijd. En wat is het ontzettend gaaf dat ik samen met jullie dit heb mogen doen. Dat we samen met jullie hebben mogen strijden, en samen het land hebben mogen dienen. En ik wil vanochtend tegen jullie zeggen: dank jullie wel!

Hebben we dan geen fouten gemaakt? Is alles dan goed gegaan? Hebben we alle resultaten bereikt? Nee. Ik wil vandaag in alle eerlijkheid met jullie de balans opmaken. En dat doen we door te kijken naar: wat wilden we nou vier jaar geleden? En wat hebben we bereikt, wat is gelukt? Wat is een beetje gelukt, en wat is nog niet gelukt? Waar moeten we nog echt helemaal aan beginnen?

En dat wil ik gewoon in alle eerlijkheid met je bespreken. En omdat dat dat nu maar heel kort kan, hebben we dat ook op een website gezet. Je kunt naar www.christenunie.nl/impact . En daar zie je het staan. Alle plannen die we toen hadden, alles wat we bereikt hebben of nog niet bereikt hebben. En we zullen ook vooruit kijken, want we hebben natuurlijk ook plannen voor straks. En ook die staan daar.

En wat hebben we dan gedaan?

We hebben geknokt voor een humaan vluchtelingenbeleid. We hebben alles gegeven. En waarom? Omdat als je kijkt naar wat er gebeurd op Lesbos, als je kijkt naar wat er gebeurd op die Griekse eilanden en ziet hoe mensen daar moeten leven, dan snijdt je dat door je ziel. Dat is niet humaan, dat is niet menswaardig.

En ja, we hebben het kinderpardon kunnen uitbreiden. Dat was echt fantastisch, want dat betekent heel veel voor die honderden gezinnen waar die kinderen uit voortkomen. Dat betekent heel veel, dus dat is niet niks. Maar tegelijkertijd, we hadden zoveel meer, voor zoveel meer mensen willen doen. En dat is soms echt gewoon gestrand op onwil, onwil van andere partijen. En dan kun je niet alles doen met vijf zetels.

Wat ook ontzettend belangrijk was, ook voor mijzelf, dat was strijd tegen mensenhandel, gedwongen prostitutie. En ja, we hebben meer geld gekregen voor uitstapprogramma’s. En dat is mooi want dat maakt echt verschil in het leven van vrouwen en mannen die nu in ellendige situaties zitten. Dus ja, er is verschil gemaakt.

Maar we hadden wetgeving op oog, we hadden wetgeving op tafel gelegd wat is gestrand in politieke traagheid en politieke onwil en dat is ongelofelijk frustrerend. Dus nee, niet alles is gelukt.

Maar zelfs bij de onderwerpen waar het niet helemaal is gelukt of soms helemaal niet is gelukt, hebben we wel gestreden en geknokt. Er zijn ook onderwerpen geweest waar we wel hebben gestreden en wél succes hebben behaald. Waar we wel resultaten hebben behaald.

We hebben ingezet op een gezonder Nederland - en Paul Blokhuis heeft heel veel mensen om de tafel gekregen en een akkoord gesloten waarin we gezonder gaan leven, waardoor we meer gaan bewegen. En dat betekent heel veel, juist ook in deze coronatijd.

Ik denk aan Arie, Arie’s inzet voor de vrijheid van onderwijs. De vrijheid van onderwijs die zo onder druk staat. Maar juist in deze tijd is die vrijheid - ook voor het christelijke onderwijs, en om in vrijheid je keuze te maken - niet kleiner geworden, die vrijheid is groter geworden. Dankzij wetgeving van Arie Slob.

Carola Schouten heeft zich sterk gemaakt voor de schepping en voor een goede toekomst voor de boeren. En dat heeft ze gedaan door een visie op tafel te leggen: de kringlooplandbouw. En met die kringlooplandbouw krijgen boeren weer een goede toekomst, kunnen ze echt weer boer worden en boer blijven. Én dat in goede balans met de schepping. En daarmee zijn tastbare resultaten geboekt. Ze heeft vol overtuiging een begin gemaakt met de uitvoering daarvan.

We hebben de Voltooid Leven-wet van D66 tegenhouden. Vier jaar geleden hing die dreigend boven ons. Er was een meerderheid voor. Het is tegengehouden, en we hebben vol ingezet op het alternatief zodat ouderen waardig oud kunnen worden, zodat ze goede zorg krijgen, zodat ze zich minder eenzaam voelen. En daar hebben we ongelofelijk veel verschil gemaakt. Dus als je me vraagt, wat zijn die vijf zetels nou waard? Dit. Heel veel. En zo zou ik door kunnen gaan.

Maar zoals ik als zei, we hebben dat op een rij gezet. Het staat op de site. Dingen die we wilden, dingen die we bereikt hebben, dingen die we nog niet bereikt hebben. En we kijken vooruit, want er zijn ook dingen die we nog willen. We gaan ons programma op tafel leggen. En zo kijken we naar de toekomst.

Toekomst

En weet je wat ik zie als ik naar voren kijk? Ik zie een ijsberg. Het stond in december in de krant - het was een bericht dat me opeens zomaar opviel - een heel grote ijsberg die losgeraakt is van de zuidpool, en nu een eiland bij de zuidpool dreigt te rammen, met alle gevolgen van dien voor flora en fauna. Een ijsberg - daar zie je de top van, dat steekt boven water. Maar onderwater is het veel groter, en veel dreigender en veel gevaarlijker. Dat is wat ik zie als ik naar de toekomst kijk.

We worden nu beheerst door de top van de ijsberg, dat beheerst ons hele beeld. De coronapandemie. En dat is reëel. En het raakt ons, het verandert ons leven, het doet veel met ons. En daarom hoop en bid ik echt ontzettend dat volgende week maandag - dus maandag over een week - de scholen weer opengaan en de avondklok kan worden opgeborgen.

Maar als het coronatij weer gaat keren - en dat gaat gebeuren dit jaar, want echt, het licht aan het eind van de tunnel wordt sterker. We gaan ergens dit jaar daar een punt achter zetten. Dan doemen er nieuwe grote vraagstukken op. En dat zit onder water, dat is die onderkant van die ijsberg.

Daarom is het zo hard nodig dat wij kiezen voor wat echt telt. Dat wij nu grote keuzes maken. Want weet je, er is heel veel politiek gedoe. En er is heel veel klein Haags gedoe.

Bijvoorbeeld vorige week, toen zag ik drie lijsttrekkers en die waren heel druk met aanvallen, soms ook persoonlijke aanvallen, op anderen. Ik zag collega’s die al heel druk bezig waren met formeren, alsof het daar nu omgaat. Misschien zagen ze zichzelf al als minister, of zelfs al wel als minister-president. Maar dat is niet waar het nu omgaat. Het gaat nu niet om de poppetjes, maar het gaat om idealen. Het gaat nu niet om klein, Haags gedoe, waarin we elkaar vliegen afvangen, maar het gaat om grote keuzes!

En de ChristenUnie is een partij van idealen met impact, die grote keuzes wil maken.

Onder die oppervlakte, onderwater, daar zie je dat grootste deel van de ijsberg. Onder die oppervlakte van onze samenleving zie je een neoliberale levensopvatting. Dat is een heel kwalijke opvatting. Die zegt: alles is maakbaar, die zegt: geluk en succes is een keus. Maar dat betekent ook het omgekeerde. Dat als het even niet goed met je gaat, dat het je eigen schuld is. En dat is zo onbarmhartig. Deze manier van denken laat mensen uiteindelijk aan zichzelf over. Laat mensen in de steek. En dat is heel kwalijk.

Het heeft geleid tot die toeslagenaffaire. Als jij een foutje maakt, als jij een bonnetje te laat inlevert, dan weten we je te vinden. Dan komen er dwangsommen, want het is je eigen schuld.

Deze visie laat mensen aan hun lot over. Ook aan de randen van ons continent. Ook op Lesbos. En je ziet dat we wel zeggen dat we humaan zijn, maar eigenlijk hebben we geen zin om te helpen. Om ons echt sterk te maken voor een fatsoenlijk vluchtelingenbeleid.

En daarom is het cruciaal dat we tegenover dat neoliberale denken onze eigen idealen plaatsen en grote keuzes maken. En kiezen voor wat echt telt. En het gaat om drie dingen. Drie dingen. De eerste is zorg voor elkaar.

Zorg voor elkaar

En de essentie van zorg voor elkaar gaat eigenlijk terug naar wie wij zijn. En iedereen - iedereen als je kijkt en iedereen buiten - is geschapen naar het beeld van God. Is een unieke creatuur van God. Door Hem van gemaakt. Of je nu uit de Bijlmer komt of uit de Betuwe, vanuit Groningen komt of Limburg. Of je nu van ver weg komt, of dichtbij - je bent gemaakt naar het beeld van God en dus heel bijzonder. En we zijn gemaakt om te zorgen voor elkaar.

En daarom zetten wij in op die zorg voor elkaar.

Voor ouderen. Geen levenseindepil, maar we investeren in waardig ouder worden. We investeren in Knarrenhofjes, zodat je op een mooie manier een oude dag hebt. Op een waardige manier.

Zorg voor elkaar, voor jongeren. Deze tijd vraagt heel veel van jongeren. Maar we zetten in op meer perspectief en meer hoop, juist nu. Minder schulden en meer zekerheid. Meer kans op een huis en op werk. Dat is onze belofte voor jongeren.

En denk aan mensen met schulden. Dat is een groeiende groep. Mensen die soms daar echt onder gebukt gaan. En dat zijn slachtoffers van deze manier van denken, die mensen aan hun lot overlaat en die zegt: het is je eigen schuld. En dan heb je soms een heel kleine schuld, wat kan uitgroeien tot iets heel groots. Maar wij gaan die schuldenindustrie te lijf. Wij willen een Jubeljaar, kwijtschelding van schulden en echte zorg voor elkaar.

En voor de mensen in de zorg, niet alleen maar een tijdelijke bonus, maar echt structureel betere hulp, beter salaris en betere werkomstandigheden.

Het tweede waar het om draait is een economie die om mensen draait.

Een economie die om mensen draait

Want die dominante levensvisie, dat dominante neoliberale denken, dat is eigenlijk de onderkant van die ijsberg - dat stuwt ook het denken over de economie. En dat zegt alleen maar: ‘meer, meer, meer.’ En ‘groei, groei, groei.’ Het moet alleen maar omhoog. Maar we geloven niet alleen maar in: ‘meer, meer, meer.’ Wij geloven niet in: ‘halen, hebben, houden.’ Het gaat niet primair om groei, maar om bloei, bloei van mensen.

Dat betekent dat mensen meer zekerheid krijgen. Dat betekent dat mensen niet langer afhankelijk zijn van tijdelijke contracten. Dat mensen een hoger salaris krijgen. Dat het minimumloon omhoog gaat en dat daarmee ook bijstand en AOW. Dat mensen niet meer vastzitten in schijnconstructies, maar dat we ze zekerheid bieden. Want het waren deze mensen, die juist in de coronatijd, de hardste klappen moesten opvangen. En dat moet stoppen.

En we gaan ons sterk maken voor een rechtvaardiger verdeling van de welvaart. Voor een eerlijker belastingstelsel. En dat is heel groot. Ik had het net over grote keuzes. Over idealen. Over grote keuzes die we nu moeten maken. En eigenlijk komen veel van onze keuzes samen in dat belastingstelsel.

En dat is heel groot. Maar het is omdat wij ervan overtuigd zijn dat het rechtvaardiger moet. Dat wij eerlijker onze welvaart moeten verdelen.

En dat betekent ook meer ademruimte voor gezinnen, om werk en zorg te kunnen combineren. Juist gezinnen, die nu zoveel ballen in de lucht moeten houden, voor wie het nu zo druk is, geven wij meer ruimte.

We hebben het plan bedacht. We hebben het plan doorgerekend en we hebben het plan op tafel gelegd. Het is een grote keuze en wij willen daar de komende periode aan werken.

Zorg voor de schepping

Het derde waar het om gaat, als we kiezen voor wat echt telt - en als we die grote keuzes moeten maken - dan is dat zorg voor de schepping.

Want onder die oppervlakte - nog een keer, die ijsberg - zien we iets heel groots opdoemen. Zien we iets heel dreigends. IJsbergen die op drift raken, ik refereerde net aan dat nieuwsbericht. De zeespiegel die stijgt, woestijnen die oprukken, weersextremen die toenemen. Een schepping die kreunt en die steunt. En de aarde waar roofbouw op wordt gepleegd - dat is de werkelijkheid. Dat is een gigantisch groot probleem en dat vraagt om heel grote keuzes. Keuzes die wij willen maken op het gebied van zorg voor de schepping.

Daarom zetten we de komende vier jaar in op een klimaatneutrale samenleving. Dat betekent minder vliegen, dat betekent minder uitstoot. Dat betekent duurzamere huizen, schonere lucht, meer zorg voor de schepping.

En dat kan heel praktisch. Denk bijvoorbeeld aan het isoleren van huizen. Dat willen we massaal doen. Dus het begint heel dichtbij huis, maar het eindigt bij goede zorg voor de schepping.

We hebben onze idealen opgeschreven. We hebben een prachtig verkiezingsprogramma en het gaat vandaag verder besproken worden. Maar dat is een programma waarin we grote keuzes maken. Kiezen voor wat echt telt en voor wat nu nodig is.

Nu

Hier staan wij dan. Hier staan we dan met tientallen kandidaten. Met vrouwen, met mannen, en ze zitten hier achter mij. Kandidaten die op de lijst staan. Die de stap naar voren hebben gezet en weten dat als je die stap naar voren zet, dat het misschien wel weer heel pittig gaat worden. Dat als we die arena straks ingaan, dat je gezicht weer besmeurd raakt. Met stof, met zweet, misschien wel tranen. Maar dat zijn vrouwen en mannen die alles zullen geven. Die alles wat ze hebben, zullen geven en dan doen wat nodig is en knokken voor wat goed is. Want dat is waar God ons toe uitnodigt.

We willen zorgen voor die schepping. We willen bouwen aan een economie waarin het draait om mensen. En we geloven in een samenleving waarin we goed voor elkaar zorgen. Dat is onze harteklop. Dat is onze roeping.

Maar het kan alleen. We kunnen alleen dat verschil maken, als jij ons je vertrouwen geeft. Als jij ons steunt. Daarom wil ik je vragen: kan ik rekenen op je stem? Want zo, en alleen zo, kunnen we samen die grote keuzes maken. Kiezen voor wat echt telt.

Op hoop van zegen.

Dankjewel.