Europese Raad 20-21 oktober 2022

Bron: The Council of the European Union

Op donderdag 20 en vrijdag 21 oktober 2022 kwamen de 27 regeringsleiders en staatshoofden van de Europese Unie bijeen in Brussel voor een bijeenkomst van de Europese Raad¹. De voorzitter van de Europese Commissie² en de Hoge Vertegenwoordiger voor buitenlands beleid en veiligheid³ woonden de bijeenkomst ook bij. Mark Rutte vertegenwoordigde Nederland op de Europese Raad.

De Europese Raad stond in het teken staan van de oorlog in Oekraïne en de gevolgen van die oorlog voor de Europese energiemarkt en het economisch en monetair beleid. In dat licht kwamen ook de externe betrekkingen van de EU aan bod, waarbij in het bijzonder werd gesproken over de relatie met China.

Eind september verklaarde de Russische president Vladimir Poetin⁴ vier bezette Oekraïense provincies tot Russisch gebied na het houden van schijnreferenda. De leiders van de 27 EU-landen gaven al voor de Raad aan dat ze een Russische annexatie van Oekraïens bezet gebied nooit zullen erkennen en zij bevestigden dit in Brussel. De EU-leiders noemden de annexatie illegaal en een doelbewuste schending van het VN-handvest, waarbij de internationale rechtsorde genegeerd werd. De EU had al sancties opgelegd aan de organisatoren van de schijnreferenda en de Raad riep derde landen op zich hierbij aan te sluiten.

De Europese Raad veroordeelde de Russische aanvallen op burgerdoelen en civiele infrastructuur in Oekraïne. Daarnaast verzochten de EU-leiders de Europese Commissie⁵ om na te gaan welke mogelijkheden er zijn om Rusland via het Internationaal Strafhof⁶ verantwoordelijk te houden voor oorlogsmisdrijven in Oekraïne. Aansluitend veroordeelden de regeringsleiders Belarus⁷ voor het steunen van de Russische aanvalsoorlog op zijn grondgebied en Iran voor het leveren van militaire steun aan Rusland.

De regeringsleiders bespraken verder hoe ze Oekraïne kunnen steunen, zowel economisch als met nieuwe wapenleveringen. Met het oog op de aankomende winter sprak de Raad zich uit voor blijvende ondersteuning op politiek, humanitair, militair en financieel gebied. De Raad verzocht de Commissie om met structurele oplossingen te komen voor het verstrekken van bijstand aan Oekraïne. Zo moet Oekraïne een betere toegang tot de interne markt krijgen.

Tenslotte spraken de regeringsleiders over de wederopbouw van Oekraïne na de oorlog. De EU is vastbesloten de wederopbouw te ondersteunen en deze te koppelen aan hervormingen in Oekraïne, die het toetredingsproces tot de Europese Unie makkelijker moeten maken. Daarbij verzocht de Raad de Commissie om bevroren Russische financiële tegoeden aan te wenden voor de ondersteuning van de wederopbouw van Oekraïne.

Door de Russische invasie in Oekraïne wil de EU versneld af van Russisch gas. De lekken die werden aangetroffen in twee gaspijpleidingen, vermoedelijk door sabotageacties, leidden tot nog grotere spanningen tussen de EU en Rusland. De ministers van Energie van de 27 lidstaten werden het eind september eens over een pakket aan maatregelen om de stijgende energieprijzen onder controle te houden, zoals een winstbelasting voor energiebedrijven en verplichte energiebesparingen. Het plan om een prijsplafond voor gas in te stellen stuit op verdeeldheid bij de lidstaten en was dus een kwestie waarover de regeringsleiders zich bogen.

De lidstaten werden het wel eens over een plan om gezamenlijk gas in te kopen. Dit zal gebeuren op vrijwillige basis. Von der Leyen was blij met de steun van de regeringsleiders, die strategische richtlijnen meegaven aan de Europese Commissie betreffende het energiepakket, investeringen en de gezamenlijke inkoop van gas.

Commissievoorzitter Von der Leyen⁸ had al bevestigd op zoek te gaan naar aanvullende fondsen om lidstaten te helpen bij het energievraagstuk. Naar verluidt zou dit Commissieplan gaan over het aangaan van nieuwe Europese gezamenlijke leningen. Onder een aantal lidstaten, waaronder Nederland en Duitsland, was er weinig draagvlak voor het verstrekken van 'gratis subsidies'. Wel zou er steun zijn voor gunstige leningen van Brussel aan de nationale regeringen.

De EU-leiders wisten op de top in Brussel geen concrete afspraken te maken over een maximumprijs voor gas. Enkele lidstaten, waaronder Nederland en Duitsland, zijn terughoudend met de invoer van een prijsplafond, omdat dit de leveringszekerheid van gas in gevaar zou kunnen brengen. De regeringsleiders besloten om op een later moment verder te discussiëren over de hierboven genoemde voorstellen van de Europese Commissie.

Ten slotte riep de Europese Raad, na aanleiding van de sabotage van de Nord Stream-pijpleidingen, de lidstaten op om dringend maatregelen te nemen om kritieke infrastructuur beter te beschermen.

De EU-leiders spraken ook over de verslechterende economische situatie in de EU. De oorlog in Oekraïne en de stijgende energieprijzen brengen inflatierecords en een verzwakking van de economie met zich mee.

Na de vorige Europese top in Praag kreeg Duitsland kritiek van onder meer Polen, Italië en Frankrijk voor zijn grootschalige eigen steunprogramma. Hiermee zou het land de interne markt verstoren. Eurocommissarissen Gentiloni¹⁰ (economie) en Breton¹¹ (interne markt) pleitten voor een gezamenlijk programma.

De Europese Raad kwam overeen dat inspanningen moeten worden versneld en opgevoerd om de interne markt te handhaven, de voorzieningszekerheid te waarborgen en de energieprijzen voor huishoudens en bedrijven te verlagen. Daarom riep de Raad de Europese Commissie op om dringend met concrete plannen voor aanvullende maatregelen te komen.

De Europese Raad hield een strategische bespreking over de betrekkingen van de Europese Unie met China en de politieke situatie in Iran. Daarnaast spraken de regeringsleiders over de klimaattop in Egypte (COP27) en biodiversiteitstop in Montreal (COP15).

De regeringsleiders waren het met elkaar eens dat de relatie van China met Rusland zorgwekkend is en dat de EU niet te afhankelijk van China mag zijn op het gebied van grondstoffen, economie en technologie. Desalniettemin namen enkele lidstaten verschillende posities in ten opzichte van China. Zo waren er zorgen over de economische betrekkingen tussen Duitsland en China, die deden denken aan de Duitse afhankelijkheid van Russisch gas. De EU-leiders gaven de Europese Commissie opdracht om de nieuwe verstandhouding met China uit te werken.

De Raad besprak ook de voorbereidingen voor de EU-ASEAN-top van december. Vanwege de hierboven genoemde nieuwe Europese houding ten opzichte van China is het voor de Europese Unie belangrijk om haar strategische belangen in Zuidoost-Azië, de geopolitieke achtertuin van China, gezamenlijk te behartigen. De Raad besprak de voorbereidingen voor de EU-ASEAN-top van december. De ASEAN is een politiek-economische organisatie van landen in Zuidoost-Azië. Op de top zullen de banden tussen de EU en ASEAN verder verdiept worden, waarbij ook aandacht wordt gegeven aan het belang van het handhaven van internationaal recht.

De regeringsleiders bespraken ook de demonstraties in Iran en veroordeelden het gebruik van geweld van de Iraanse autoriteiten tegen vreedzame demonstranten. De Raad dringt er bij Iran aan om grondrechten van burgers in acht te nemen. De Europese Commissie nam al eerder maatregelen tegen de plegers van de mensenrechtenschendingen door middel van sancties.

In het kader van de internationale klimaatconferenties¹² COP27 en COP15 benadrukten de EU-leiders dat de mondiale respons op de klimaatnoodtoestand en de biodiversiteitscrisis moet worden opgeschroefd. Door middel van een mondiaal biodiversiteitskader moet biodiversiteitsverlies worden gestopt en teruggedraaid.

• 1. 

  The European Council brings together EU leaders to set the EU's political agenda. It represents the highest level of political cooperation between EU countries.
   
• 2. 

  Deze functie wordt sinds 1 december 2019 vervuld door de Duitse Ursula von der Leyen. Zij is de opvolger van de Luxemburger Jean-Claude Juncker.
   
• 3. 

  De Hoge Vertegenwoordiger (HV) geeft de Europese Unie internationaal gezien één gezicht en één stem op het terrein van het buitenlands en veiligheidsbeleid. Zo moet er meer samenhang in het externe optreden en het buitenlandse beleid van de Europese Unie komen. De HV deelt het podium met de Vaste voorzitter van de Europese Raad. Deze onderhoudt namens de EU de contacten op het niveau van staatshoofden en regeringsleiders.
   
• 4. 

  Vladimir Poetin (1952) is sinds 7 mei 2012 president van de Russische Federatie. Eerder was hij dat in de periode 1999-2008. In de jaren 2008-2012 was hij premier. Poetin begon zijn loopbaan bij de Russische geheime dienst en werkte met name in de DDR. Vanaf 1991 kreeg hij bestuurlijke en administratieve functies in Sint Petersburg en was hij een naaste medewerker van president Jeltsin. Ook leidde hij nog enige tijd de nieuwe geheime dienst van Rusland.
   
• 5. 

  The European Commission is the executive body of the EU and runs its day-to-day business. It is made up of the College of Commissioners, 27 European Commissioners, one for each member state, who are each responsible for one or several policy areas. In addition, the 'Commission' also refers to the entire administrative body that supports the Commissioners, consisting of the Directorates-General and the Services.
   
• 6. 

  Het Internationaal Strafhof is een permanent en onfhankelijk hof voor het vervolgen van individuen die verdacht worden van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Het behandelt alleen zaken als het land waar het misdrijf is gepleegd, of het land waaruit de dader afkomstig is, aangesloten is bij het Hof. De misdaden moeten na 1 juli 2002 gepleegd zijn. Voorwaarde is ook dat nationale staten, die in principe wel bevoegd zijn, niet in staat of bereid zijn de zaak te onderzoeken of te behandelen.
   
• 7. 

  Belarus, of Wit-Rusland is een land in het oosten van Europa. Het land grenst aan Rusland, Oekraïne, Polen, Litouwen en Letland. Het land maakt geen deel uit van de Europese Unie. Hoewel er in Belarus formeel een gekozen president en volksvertegenwoordiging is, wordt het land over het algemeen gezien als een autocratie of dictatuur. Aleksandr Loekasjenko is al sinds 1994 president.
   
• 8. 

  Ursula von der Leyen (1958) is the Commission president on behalf of Germany since December 1st 2019. She was minister for family & youth, later minister for labor & social affairs and finally for defence in Merkel led-governments from 2005 to 2019. Von der Leyen is a member of the German christian democrats (CDU).
   
• 9. 

  De energieprijzen in de Europese Unie schoten begin 2022 omhoog na de Russische invasie van Oekraïne en de daaropvolgende spanningen met Rusland, waar een flink deel van de Europese energie vandaan komt. Dit zorgde voor enorme onzekerheid op de energiemarkt, vooral wat betreft gas, en dat zorgde voor snel oplopende prijzen voor burgers en bedrijven.
   
• 10. 

  Paolo Gentiloni (1954) is Commissioner on behalf of Italy in the Commission-Von der Leyen since December 1st 2019. He is responsible for economic affairs. Gentiloni served in the Renzi government from 2014-2016 and became prime minister of Italy from 2016-2018 after having served as a member of the national parliament and as mayor of Rome
   
• 11. 

  Thierry Breton (1955) is Commissioner on behalf of France in the Commission-Von der Leyen since December 1st 2019. He is responsible for the internal market. Breton is a member of Les Républicains, a centre-right conservative party. He was minister for economy, finance and industry from 2005-2007 and led large French (state) corporation including France Télécom and ATOS.
   
• 12. 

  Met enige regelmaat komen staten bijeen om met elkaar te spreken over de internationale klimaatproblematiek. Een agentschap van de Verenigde Naties, de UNFCCC, coördineert het internationale klimaatbeleid door elk jaar een Conference of Parties (COP) te organiseren. Tijdens deze conferenties vergaderen ministers en hoge ambtenaren uit vrijwel alle landen ter wereld over het klimaat. Samen bespreken zij de laatste wetenschappelijke informatie en manieren waarop men de uitstoot van broeikasgassen kan verminderen om zo de verandering van het klimaat te beperken.
   
• 13. 

  In de Europese Raad, ook wel de Europese top genoemd, komen de regeringsleiders van alle lidstaten van de Europese Unie bij elkaar. Ook de Hoge Vertegenwoordiger is aanwezig bij deze bijeenkomsten en doorgaans ook de voorzitter van de Europese Commissie. De Europese Raad stelt onder meer de algemene politieke richting van de EU vast.