Het spoor nationaliseren? Hef liever het NS-monopolie op - Main contents

Nationaliseer de NS, denken we vaak, bij onvrede over vertragingen of nóg duurdere treinkaartjes. Maar volgens de jongerenorganisatie van de VVD (JOVD) is er een veel beter alternatief: concurrentie. Geschreven door: Mauk Bresser & Stephan van der Linden

en prijsstijging van 8,7 procent, plus een inflatiecorrectie, bovenop de al hoge prijzen: dat is wat de treinreiziger vanaf 2025 te verduren krijg. De Pavlovreactie is dan vaak dat marktwerking in het openbaar vervoer heeft gefaald. In diverse discussies kwam dan ook het idee naar voren de NS te nationaliseren.

Maar dat is een kortzichtige gedachte. Er is namelijk nooit sprake geweest van een echte markt, omdat de NS een monopoliepositie heeft. Om de problemen op het spoor op te lossen is wat de JOVD betreft daarom het tegenovergestelde nodig: het creëren van een echte markt met concurrerende bedrijven. Het wordt tijd dat de VVD dit rechtse kabinet overtuigt van liberalisering van het spoor. Dat is in het belang van de overheid én de reiziger.

De overheid verleent concessies voor het gebruik van het spoor in Nederland. Maar sinds jaar en dag wordt de concessie voor het hoofdrailnet onderhands gegund aan de NS. Ook de volgende concessie, tot eind 2033. Van een echte markt is dus geen sprake. En dat terwijl bedrijven als Arriva, Qbuzz en GoVolta staan te springen om de concurrentiestrijd aan te gaan.

Concurrentie op het spoor dwingt spoorwegmaatschappijen efficiënter te werken en te zorgen voor betere dienstverlening. En marktwerking biedt reizigers de mogelijkheid te kiezen voor de aanbieder die het beste bij hun behoefte past. In de luchtvaart werkt dat al zo. Bedrijven uit binnen- en buitenland zouden dus makkelijker toegang moeten krijgen tot het Nederlandse spoor.

Op de vingers getikt

Daar komt bij dat de Europese Commissie Nederland meermaals op de vingers heeft getikt over het bevoordelen van de NS. Het onderhands gunnen van de hoofdrailnetconcessie druist in tegen Europese mededingingsregels. Omdat het kabinet op andere gebieden ook al op ramkoers ligt met Brussel, is het wellicht strategisch om hier wél mee te werken.

Andere Europese landen laten al zien dat concurrentie kan zorgen voor beter openbaar vervoer. Zo heeft Zweden sinds de jaren negentig de spoorwegmarkt geleidelijk geliberaliseerd. Concurrentie heeft gezorgd voor hogere klanttevreden­heid en lagere tarieven, en de frequentie van treindiensten is toegenomen. Spanje laat zelfs zien dat het toelaten van prijsvechters in enkele jaren ertoe kan leiden dat miljoenen mensen extra de trein pakken en de tevredenheid toeneemt.

Hoogleraar Erik Verhoef waarschuwde in deze krant al voor een negatieve spiraal als de NS haar prijzen verhoogt (Trouw, 6 augustus). Duurdere kaartjes zorgen voor minder reizigers, wat vervolgens leidt tot nog hogere prijzen. Hij pleit daarom voor tariefdifferentiatie: goedkopere prijzen in de daluren en hogere prijzen in de spits. Dit draagt bij aan een betere spreiding van reizigers en een efficiënter gebruik van de capaciteit. Treinreizen kan daardoor voor een grote groep wél betaalbaar blijven, stellen de experts.

Een meerderheid in de Tweede Kamer, inclusief de VVD, stemde vorig jaar tegen deze zogenoemde ‘spitsheffing’. Want mensen die genoodzaakt zijn in de spits te reizen, kunnen de trein daardoor niet altijd meer betalen. Een terecht punt. Gelukkig kan dit probleem verholpen worden door meerdere bedrijven toe te laten die met elkaar in prijs concurreren om de reiziger in de spits binnen te halen.

Meer keuzevrijheid

Het kabinet moet zich realiseren dat het huidige model met de NS als monopolist een doodlopend spoor is. Door andere aanbieders toe te laten profiteren reizigers van lagere prijzen, meer efficiëntie, en meer keuzevrijheid. Buitenlandse voorbeelden tonen aan dat concurrentie op het spoor werkt, nu is het aan Nederland om aan de Europese standaarden te voldoen.

Als het spoor nooit een echte markt is geweest, mag marktwerking niet de schuld krijgen van de hoge prijzen. De VVD moet met dit kabinet de kans pakken om het spoor eindelijk écht te liberaliseren.