Raad van State (RvS)
De Raad van State is een van de Hoge Colleges van Staat1 en heeft als voornaamste taak de regering2 en het parlement te adviseren over wetgeving en bestuur. Daarnaast is deze instantie de hoogste algemene bestuursrechter.
Voorzitter van de Raad van State is de Koning3, maar feitelijk is de vicepresident de fungerende voorzitter. Huidig vicepresident is Thom de Graaf4. De Raad van State bestaat uit de Raad, Afdeling advisering en Afdeling bestuursrechtspraak. De vicepresident is tevens voorzitter van de Afdeling advisering.
De Raad van State is gevestigd in Den Haag aan de Kneuterdijk, maar de raad komt wekelijks bijeen in een vergaderzaal aan het Binnenhof. Dit zullen ze niet doen tijdens de renovatie van het Binnenhof.
Contents
De twee belangrijkste taken van de Raad van State zijn het adviseren van regering en parlement en het rechtspreken als hoogste bestuursrechter. Het adviseren over wetgeving en bestuur wordt gedaan door de Afdeling advisering. Die afdeling kan ook om nader advies (voorlichting) worden gevraagd.
Advies
De Afdeling advisering van de Raad van State geeft in een advies aan wat zij vindt van een wetsvoorstel. De regering is verplicht de Raad om advies te vragen over alle wetsvoorstellen en Algemene Maatregelen van Bestuur (AmvB)5. Ook initiatiefvoorstellen6 worden voor advies aan de Raad van State voorgelegd. De Raad let voor zijn advies op de beleidsmatige en juridische kwaliteit, de uitvoeringsanalyse en uitvoeringsgevolgen voor de rechtspraktijk.
Voorlichting
Krachtens artikel 21a van de Wet op de Raad van State kan de Afdeling advisering op verzoek van een minister of van Tweede of Eerste Kamer voorlichting geven in aangelegenheden van wetgeving en bestuur. Dat gebeurt soms als er onduidelijkheid is over bijvoorbeeld strijdigheid met internationale recht of grondrechten.
Bestuursrechtspraak
De afdeling Bestuursrechtspraak spreekt recht in hoogste instantie in geschillen tussen de burger en overheid, bijvoorbeeld als een burger het niet eens is met een beslissing van een gemeente of provincie maar ook wanneer (lagere) overheden onderling een geschil hebben.
Tot slot heeft dit Hoge College van Staat in bijzondere gevallen, bijvoorbeeld als de Koning daartoe niet in staat is en de opvolging onzeker is, de bevoegdheid om het koninklijk gezag waar te nemen. In de jaren tachtig van de negentiende eeuw heeft de Raad van State tweemaal deze taak moeten vervullen.
Omdat de Raad van State een Hoog College van Staat is, zijn de meeste zaken omtrent de Raad vastgelegd in de Nederlandse grondwet. In de grondwetsartikelen worden onder andere het lidmaatschap en de taken van deze instantie geregeld. Daarnaast is het in de grondwet vastgelegd dat de adviezen van de Raad van State in principe openbaar zijn. Ook het waarnemen van koninklijk gezag wanneer de Koning daartoe niet in staat is, kent een grondwettelijke basis.
Organisatie
De Raad van State bestaat uit de vicepresident en maximaal tien leden. Daarnaast zijn er zogeheten staatsraden en staatsraden in buitengewone dienst (deeltijd-staatsraden). Dit zijn specialisten die samen met de leden van de Raad van State zitting hebben in de twee afdelingen.
De leden van de Raad zijn altijd tevens lid van één van beide afdelingen of van beide afdelingen. Voor staatsraden geldt dat ook zij in één of beide afdelingen benoemd kunnen worden maar het aantal dubbelbenoemingen is beperkt tot maximaal tien. Bij de uitvoering van taken is er geen onderscheid tussen leden en staatsraden.
Een lid van de afdeling Bestuursrechtspraak dat eerder betrokken was bij advisering over wetgeving die een rol speelt bij een voorliggend geschil, mag niet deelnemen aan de behandeling van dat geschil.
De Raad doet zelf aanbevelingen voor de benoeming van leden, staatsraden en staatsraden in buitengewone dienst. Zij worden benoemd door de regering. Zij treden af op eigen verzoek of bij het bereiken van de leeftijd van 70 jaar.
In de Afdeling advisering is de prinses van Oranje7 sinds 7 december 2021 van rechtswege lid. Ook koningin Máxima8 heeft daarin zitting (maar zij is daarvan geen lid).
De vicepresident heeft de feitelijke leiding over de Raad van State. De vicepresident bekleedt tevens het voorzitterschap van de Afdeling advisering van dit Hoge College van Staat, die adviezen uitbrengt over onder meer wetsvoorstellen en verdragen. Verder is de vicepresident een belangrijk (persoonlijk) adviseur van het staatshoofd bij staatkundige kwesties.
Benoeming
Sinds 2010 worden de vacatures voor de vicepresident en de leden van de Raad van State in de Staatscourant gepubliceerd en kan iedereen in principe solliciteren. Van tevoren stelt de Raad een profiel op van de gezochte kandidaat of kandidaten.
De Raad wordt bij de benoeming van de vicepresident gehoord. Het zijn de ministers van Binnenlandse Zaken en van Justitie die de uiteindelijke voordracht doen waarna de kandidaat bij Koninklijk Besluit voor het leven benoemd wordt.
De Raad van State telt ten hoogste tien gewone leden, en daarnaast staatsraden en staatsraden in buitengewone dienst. Vicepresident is Thom de Graaf4. Hij is tevens voorzitter van de Afdeling advisering. Mr. Rosa Uylenburg is voorzitter van de afdeling Bestuursrechtspraak.
Huidige leden Afdeling advisering
| foto | naam lid | aanvang functie |
|---|---|---|
| G.J.J. (Guus) Heerma van Voss | 2025-03-28 | |
| E. (Eric) Helder | 2023-11-01 | |
| L.F.M. (Luc) Verhey | 2023-07-01 | |
| J.E.M. (Jaap) Polak | 2010-05-01 | |
| B.P. (Ben) Vermeulen | 2008-02-01 | |
| H.G. (Hanna) Sevenster | 2007-06-01 |
Historisch overzicht leden
Neem contact op met de redactie van PDC voor volledig overzicht van de leden van de Raad van State.
Staatsraden, voorzover lid van de Afdeling advisering
| foto | naam lid | aanvang functie |
|---|---|---|
| L.F.M. (Luc) Verhey | 2011-03-01 | |
| G.J.J. (Guus) Heerma van Voss | 2012-04-01 | |
| R.J.M. (Ronald) van den Tweel | 2015-06-24 | |
| R. (Richard) van Zwol | 2017-10-01 | |
| F.H.G. (Frank) de Grave | 2018-09-03 | |
 | M.C. (Maria) van der Sluijs-Plantz | 2018-10-01 |
| M.B. (Marijke) Vos | 2018-10-01 | |
| K.M. (Kathalijne) Buitenweg | 2021-06-01 | |
| W.D. (Mirjam) Bult-Spiering | 2021-09-01 | |
| S.J.C. (Sigrid) Hemels | 2022-06-01 | |
| E. (Eric) Helder | 2023-06-01 | |
| S.F.M. (Sylvia) Wortmann | 2023-11-01 | |
| C.G. (Kees) van der Staaij | 2024-06-01 | |
| J.H. (Janneke) Gerards | 2024-08-01 | |
| J.M.M. (Han) Polman | 2024-09-15 |
De naam Raad van State kent haar oorsprong in de Bourgondische tijd, maar de taken en positie zijn in de loop der tijden sterk gewijzigd. De vroegste vergelijkbare instelling was de Conseil d'Etat die Keizer Karel V in 1531 instelde. De Raad was vanaf 1588 ondergeschikt aan de Staten-Generaal10.
Tijdens de Franse tijd (1795-1813) bestonden er achtereenvolgend verschillende Staatsraden die vergelijkbare functies hadden als de Raad van State. De naam Raad van State komt met de Grondwet van 1814 terug in het Nederlandse bestel.
Sinds invoering van de ministeriële verantwoordelijkheid11 in 1848 kan de Koning niet meer zelfstandig advies vragen aan de Raad van State en neemt de Koning ook geen deel meer aan de werkzaamheden van de Raad. In 1861 werden voor het eerst de samenstelling, taken en werkwijze van de Raad bij wet geregeld. Sindsdien wordt ook het voorzitterschap uitgeoefend door de vicepresident van de Raad en zit de Koning alleen nog bij ceremoniële vergaderingen12 voor. De rechtsprekende taak als hoogste bestuursrechter kent de instantie sinds 1887.
De meest recente wijziging ten aanzien van de Raad van State is die van 2010. Toen regelde de Wet herstructurering Raad van State de striktere scheiding van de adviserende en rechtsprekende taak van de Raad. Zo was het niet langer mogelijk dat een lid van de Raad van State een zaak behandelde over een wet waarover hij eerder geadviseerd had.
Meer over
- 1.Van een aantal overheidsorganen is (grond)wettelijk vastgelegd dat ze zelfstandig en onafhankelijk zijn. Dit zijn de Hoge Colleges van Staat, een verzamelnaam voor enkele colleges binnen de overheid met een bijzondere positie. Zij hebben als taak de Rijksoverheid te controleren en te adviseren.
- 2.De regering is het centrale bestuur van ons land en bestaat uit de Koning en de ministers. Omdat de Koning onschendbaar is en de ministers verantwoordelijk zijn, wordt het kabinet, (ministers en de staatssecretarissen) in de praktijk ook vaak regering genoemd, bijvoorbeeld de regering-Rutte. Staatsrechtelijk gezien is dat onjuist.
- 3.Nederland is een koninkrijk. Dat betekent dat een koning het staatshoofd is of eigenlijk: het 'onschendbare deel' van de regering. Het Statuut voor het Koninkrijk bepaalt dat de Kroon van het Koninkrijk wordt gedragen door de erfgenamen van koningin Juliana. Sinds 30 april 2013 is Willem-Alexander koning der Nederlanden.
- 4.Thom de Graaf (1957) is sinds 1 november 2018 vicepresident van de Raad van State. Daarvoor was hij van 7 juni 2011 tot 20 september 2018 Eerste Kamerlid voor D66. Van juni 2015 tot juni 2018 was hij tevens fractievoorzitter. In 2007-2012 was hij burgemeester van Nijmegen en van 1 februari 2012 tot 26 september 2018 was hij voorzitter van de Vereniging Hogescholen. De heer De Graaf werd op jonge leeftijd gemeenteraadslid in Leiden en was daarnaast topambtenaar op Binnenlandse Zaken. In 1994 werd hij Tweede Kamerlid. Hij was lid van de enquêtecommissie IRT. In 1997 volgde hij Wolffensperger op als fractievoorzitter en hij leidde de D66-fractie tijdens paars II en Balkenende I, maar stapte na de verkiezingsnederlaag van 2003 op. Keerde in het kabinet-Balkenende II terug als vicepremier en minister voor Bestuurlijke vernieuwing. Zag in 2005 zijn voorstel voor de gekozen burgemeester stranden in de Senaat en trad toen af.
- 5.Een algemene maatregel van bestuur (AMvB) is een besluit van de regering waarin regels uit een wet verder worden uitgewerkt. Voordeel is dat niet alle details precies in de wet zelf geregeld hoeven te worden. Bovendien kan een AMvB veel makkelijker (en dus sneller) worden gewijzigd dan een wet.
- 6.Een wet kan ingrijpende gevolgen hebben voor burgers. Gedrag kan bijvoorbeeld strafbaar worden gesteld, belastingen kunnen worden verhoogd of de verkiezingsprocedure kan worden veranderd. Omdat dit gevoelige zaken zijn, is er een uitgebreid stappenplan dat moet worden doorlopen voordat een voorstel wet wordt. Op die manier wordt voorkomen dat wetgeving lichtzinnig tot stand komt.
- 7.Prinses Amalia, de Prinses van Oranje, is de op 7 december 2003 geboren oudste dochter van koning Willem-Alexander en koningin Máxima. Sinds haar vader op 30 april 2013 koning werd, is zij de eerste in de lijn van troonopvolging. Prinses Amalia heeft in Den Haag voortgezet onderwijs gevolgd en studeert sinds 2022 politics, psychology, law en economics in Amsterdam. In december 2021 werd zij van rechtswege lid van de Raad van State.
- 8.Máxima Zorreguieta is sinds 2 februari 2002 echtgenote van Willem-Alexander en sinds 30 april 2013 koningin. Zij hebben drie dochters, van wie prinses Catharina-Amalia (de Prinses van Oranje) de vermoedelijke troonopvolgster is. Koningin Máxima is geboren in Argentinië en werkte als bankemployé in New York en Brussel. Als prinses hield zij zich onder meer bezig met vraagstukken op het gebied van inburgering en met bevordering van microfinanciering. De rol van haar vader, die staatssecretaris was tijdens het Videla-regime, leidde tot spanningen rond haar huwelijksvoltrekking. Vanaf het moment van de verloving wist zij echter door haar spontaniteit en warmte de harten van de bevolking te veroveren. Werkt onder meer in VN-verband op gebied van microfinanciering en financiële gezondheid.
- 9.De vicepresident van de Raad van State heeft de feitelijke leiding van dit Hoge College van Staat, het belangrijkste adviesorgaan van de regering. Hij of zij bekleedt tevens het voorzitterschap van de Afdeling Advisering van de Raad van State, die adviezen uitbrengt over onder meer wetsvoorstellen en verdragen. Verder is de vicepresident een belangrijk (persoonlijk) adviseur van het staatshoofd bij staatkundige kwesties.
- 10.De Staten-Generaal was vanaf 1588 de 'regering' van de Republiek der Verenigde Nederlanden (1579-1795). Deze Republiek vond kwam voort uit de Unie van Utrecht die op 21 januari 1579 ontstond en werd gevormd door zeven provincies (gewesten), te weten Gelderland, Holland, Zeeland, Utrecht, Friesland, Overijssel en Groningen. Groningen (Stad en Ommelanden) trad overigens pas in 1594 toe tot de Staten-Generaal.
- 11.De ministeriële verantwoordelijkheid houdt in dat ministers, gezamenlijk en afzonderlijk, verantwoording aan het parlement afleggen voor hun beleidsdaden. Zij alleen zijn (politiek) verantwoordelijk voor wetgeving en beleid. De Koning, die tevens deel uitmaakt van de regering, is dat niet. De staatssecretarissen zijn eveneens politiek aansprakelijk.
- 12.Het voorzitterschap door de Koning dateert uit de tijd dat de Raad van State nog rechtstreeks advies gaf aan de Koning. De Koning was 'king in the council'. Sinds invoering van de ministeriële verantwoordelijkheid in 1848 kan de Koning niet meer zelfstandig advies vragen aan de Raad van State en neemt de Koning ook geen deel meer aan de werkzaamheden van de Raad.
- 13.Rondom de regering en Staten-Generaal zijn er verschillende instellingen die zorgen voor advies over en onderbouwing bij beleid. Dit vindt plaats op allerlei terreinen en vanuit verschillende perspectieven.
- 14.De positie van de Raad van State als belangrijkste adviseur van de regering staat niet ter discussie, maar rond het instituut spelen zich wel enkele issues af, zoals over het voorzitterschap en de rol van de Koning.