Zweeds voorzitterschap Europese Unie 2e helft 2009

Van 1 juli t/m 31 december 2009 vervulde Zweden¹ het voorzitterschap van de Europese Unie². Zweden nam het stokje over van Tsjechië³. Het Zweeds voorzitterschap was het laatste 'alleenstaande' voorzitterschap, hierna werkten de voorzittende landen altijd in een zogenaamde Trojka.

Spanje⁴ heeft op 1 januari 2010 het voorzitterschap van Zweden overgenomen.

Hoofdpunten van het strijdplan van de Zweden waren de klimaatconferentie, het creëren van nieuwe banen, beter financieel toezicht op banken en andere financiële instellingen, en meer aandacht voor de oplopende overheidstekorten van de lidstaten. Daarnaast wilde het Zweedse voorzitterschap een nieuwe impuls voor de zogeheten Lissabonstrategie, het werkplan dat de EU tot de koplopers in de wereldeconomie moet laten behoren. Verder was de Zweedse regering er veel aan gelegen om een vijfjarig beleidsprogramma vast te stellen op het terrein van politie, justitie, asiel en immigratie.

Stockholmprogramma

Uitgangspunt voor dit 'Stockholmprogramma' was het verwezenlijken van een veilig en tegelijkertijd open Europa, met de nadruk op de bescherming van de individuele rechten van de burger. Zweden wilde vooral veel aandacht voor asiel- en migratie- vraagstukken. De Zweedse regering was ervan overtuigd dat, zeker op de lange termijn, Europa meer buitenlandse werknemers nodig zal hebben om de toenemende vergrijzing te compenseren.

Klimaat

Tijdens de VN-klimaatconferentie in Kopenhagen van december 2009 moest internationale overeenstemming worden bereikt over hoe klimaatverandering⁵ tegen te gaan. Het Zweeds voorzitterschap pleitte namens de EU voor verdergaande doelstellingen dan de meeste andere landen, en wilde ontwikkelingslanden ontzien en helpen schonere economieën op te bouwen.

Economische crisis

De Zweden wilden verder werken aan de gezamenlijke aanpak van economische crisis. Er waren drie kernpunten. Ten eerste het behouden van of het creëren van nieuwe banen. Ten tweede het uitwerken van voorstellen voor beter financieel toezicht. Ten derde meer aandacht voor de oplopende overheidstekorten in diverse lidstaten en de problemen die dat met zich mee kan brengen.

Uitbreiding EU

Ondanks deze opstelling was Zweden wel voorstander van verdere uitbreiding van de EU met landen die deels verwikkeld waren in deze bilaterale disputen, zoals Turkije en Kroatië. Verdere uitbreiding, stelde het Zweedse voorzitterschap, is van groot strategisch belang voor vrede, veiligheid en voorspoed in een open en verenigd Europa. IJsland, de jongste kandidaat voor het lidmaatschap van de EU met een lange democratische traditie, is wat Zweden betreft dan ook van harte welkom.

Versterken relatie VS en andere buitenlandpolitiek

Het voorzitterschap bemoeide zich niet alleen met de interne strubbelingen van de EU. Met de komst van een nieuwe Amerikaanse president zag het mogelijkheden om de trans-Atlantische dialoog te verdiepen. Verder wilde Zweden de EU nauwer betrekken bij de ontwikkelingen in Afghanistan en Pakistan. Maar ook de Europese rol in het Midden-Oosten verdiende meer aandacht en de EU moest voorbereid zijn voor crisisbeheersing in Afrika.

Om de ambities van de EU op het wereldtoneel beter over het voetlicht te brengen heeft het Zweedse voorzitterschap een aantal topontmoetingen gehouden met onder andere Brazilië, China, India, Rusland, Zuid-Afrika, de Oekraïne en de Verenigde Staten.

De Zweedse premier Frederik Reinfeldt⁶ realiseerde zich dat zijn voorzitterschap op dat moment bepaald niet makkelijk was. De EU zat midden in een economische recessie. Maar de Europese Commissie⁷, het dagelijks bestuur van de EU, was niet goed in staat om een duidelijke koers uit te zetten. De reden hiervoor was dat er nog geen duidelijkheid bestond over de toekomst van de huidige voorzitter, de Portugees Jose Manuel Barroso⁸. Na de Europese parlementsverkiezingen van juni, diende de Commissie vernieuwd te worden. Barroso was weliswaar door de lidstaten voorgedragen voor een nieuwe termijn van vijf jaar, maar het Europees Parlement lag dwars en nam pas in september een besluit over de herbenoeming van de Portugees.

Daar kwam bij dat de lidstaten in afwachting waren van de uitkomst van het tweede referendum in Ierland over het Verdrag van Lissabon⁹ in oktober. Hadden de Ieren opnieuw 'nee' gezegd tegen het verdrag dan waren de beoogde verbeteringen in de besluitvorming van de EU niet doorgaan. Het Verdrag, dat de eerder door Frankrijk en Nederland verworpen Europese Grondwet moet vervangen, vormt de basis voor modernisering van het bestuur van de EU en rekent af met een aantal democratische tekortkomingen.

Zweden moest ondanks al deze turbulentie de lidstaten proberen bij de les te houden om de economische crisis de baas te worden en tegelijkertijd een succes te maken van de VN-klimaatconferentie in Kopenhagen. Deze conferentie moest een akkoord opleveren dat het Kyoto-protocol in 2012 kan vervangen. De EU heeft grote ambities om de verandering van het klimaat tegen te gaan. Maar de recessie en niet te vergeten de vergrijzing, werkten niet bepaald in het voordeel van een akkoord dat de economie meer beperkingen zal opleggen.

Tijdens het Zweeds voorzitterschap begon het Europees Parlement aan haar nieuwe zittingsperiode, en begon de periode tussen de oude¹⁰ en de nieuwe¹¹ Europese Commissie⁷. Deze institutionele wisselingen bemoeilijkten het werk van het Zweeds voorzitterschap.

Toch was de Zweedse minister-president Fredrik Reinfeldt tevreden over het voorzitterschap. Tijdens zijn terugblik op het voorzitterschap van 29 december 2009, benadrukte hij dat Zweden, ondanks de roerige tijden in Europa, toch haar doelstellingen bereikt heeft. Het voorzitterschap richtte zich vooral op het managen van de diverse crisissen die speelden op dat moment; de economische crisis, de crisis rondom de klimaatverandering en de crisis in het institutionele framewerk van de EU.

Het grootste succes van het voorzitterschap was ongetwijfeld de inwerkingtreding van het Lissabon verdrag per 1 december 2009. Hiervoor moest op het laatst nog wel een plooi gladgestreken worden met de Tsjechische president Václav Klaus¹², die op het laatste moment extra eisen stelde. Door Klaus serieus te nemen in plaats van een harde lijn op te stellen, kreeg Reinfeldt het toch voor elkaar om het verdrag zonder verdere eisen van andere landen geratificeerd te krijgen.

De overeenstemming op het gebied van klimaatverandering is voor Zweden minder positief uitgepakt dan waar ze zich van te voren op gericht hadden. Er waren grote verwachtingen van de klimaattop, tijdens deze top zouden de nieuwe richtlijnen voor de opvolger van het Kyoto-protocol vastgelegd worden. De lidstaten van de EU hadden van te voren overeenstemming bereikt over een verregaand mandaat tegen klimaatverandering. De rest van de wereld kon echter geen overeenstemming bereiken. Geen van de oorspronkelijke doelstellingen werden uiteindelijk bereikt. Het akkoord dat uiteindelijk op tafel kwam was een zeer afgezwakte overeenkomst die door Zweden en de EU als niet ambitieus genoeg geacht werd.

Binnen de EU werden er wel successen geboekt. Er kwam overeenstemming over het Stockholm Programma (samenwerking op het gebied van politie, justitie en veiligheid), er werden diverse verordeningen aangenomen over het toekomstige toezicht op de Europese financiële markten en er werd een strategie voor de Oostzee bepaald.