Speech Linda Voortman over Transparante Overheid - Main contents

Vandaag is Right to Know Day. Linda Voortman hield voor die gelegenheid een speech met een pleidooi voor een meer transparante overheid op het ministerie Binnenlandse Zaken. VVD-Kamerlid Joost Taverne was één van de andere sprekers. Voortman heeft een initiatiefwet in voorbereiding om de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) te moderniseren om te zorgen voor meer transparantie van de overheid naar haar burgers. Lees hier haar speech.

Ooit was Nederland één van de eerste landen met een wet over de openbaarheid van informatie. Maar inmiddels moeten we helaas concluderen dat de WOB anno 2013 niet meer voldoet. Waar andere landen, nieuwe democratieën, meer en meer aandacht aan actieve openbaarmaking besteden zijn we in Nederland sluipenderwijs achterop geraakt. De essentie van de WOB wordt niet gebruikt. Sterker nog, vaak wordt de wet gebruikt om juist informatie te onthouden. Over misbruik gesproken.

Er is geen Nederlandse politicus te vinden die zegt dat hij tegen meer openbaarheid is. Dat bleek ook wel toen vorig jaar een motie van mijn hand om voortaan uit te gaan van het principe 'alles is openbaar tenzij' met algemene stemmen in de Tweede Kamer werd aangenomen. De algemene notie is inmiddels wel doorgedrongen tot de politiek. Dat mag ook wel na de enorme stapels aan rapporten die hierover geschreven zijn.

Maar wanneer het aankomt op concrete veranderingen dan wordt het moeilijker voor veel politici. De meeste mensen in deze zaal hoef ik niet te overtuigen dat concrete stappen richting openbaarheid nodig zijn. Velen van jullie ervaren elke dag de belemmeringen van de WOB in de praktijk. Ik richt me dus het liefst tot één persoon in het bijzonder.

Deze man is een klassiek liberaal die gelooft in het belang van informatie, in openheid en modern bestuur. Het probleem is alleen dat hij er niet van overtuigd is dat de praktijk nog ver verwijderd is van dit ideaal. Ik wil de vorige spreker, mijn VVD-collega Joost Taverne, ervan overtuigen dat het noodzakelijk is om de openbaarheid van bestuur en vrijheid van informatie te verruimen en dat dus de WOB moet worden hervormd.

Beste Joost,

Ik zei het al, Nederland was ooit een gidsland, maar is geleidelijk aan achterop geraakt. Wat dit betekent werd pijnlijk duidelijk toen de commissie Davids inzake Irak aan het werk ging. Davids kwam veel stukken tegen waar het stempel staatsgeheim naar zijn smaak ten onrechte opstond. Dat inspireerde mijn voorgangster Mariko Peters om met deskundigen te gaan werken aan een nieuwe WOB.

Want het is voor GroenLinks wel duidelijk dat nu teveel informatie aan burgers wordt onthouden. Informatie die ‘nu even niet uitkomt’, informatie die uitleg vergt, informatie die niet in het straatje van de bestuurder past.

Deze terughoudendheid leidt tot wantrouwen tussen burgers en bestuur. Burgers voelen zich niet serieus genomen, hebben het gevoel dat de overheid zaken verbergt. Ik was het dan ook roerend eens met de voorzitter van de Raad voor het Openbaar Bestuur, Jacques Wallage, die in een lezing enkele weken geleden aangaf dat meer openheid het wantrouwen van populisme weg kan nemen.

Daarom zou de hervorming van de WOB één van de grote hervormingen van deze tijd moeten zijn. Als Kamerlid met een brede portefeuille debatteer ik vaak over de hervorming van de zorg, de hervorming van de arbeidsmarkt, de hervorming van de woningmarkt. Het kabinet scheidt hierover het ene na het andere stuk af. Maar het bleef, tot afgelopen vrijdag de visie van minister Plasterk over het Open Government Partnership werd gepubliceerd, angstvallig stil als het gaat om openbaarheid van overheidsinformatie. Dat is vreemd, omdat moderne tijden vragen om modern bestuur. Burgers zijn nu mondiger en de digitalisering biedt ons veel meer mogelijkheden. Het huis van Thorbecke is dringend toe aan renovatie.

Dus, beste Joost, deel je mijn standpunt dat dit een hervorming behoeft die net zo belangrijk is als de hervorming in de zorg, de arbeidsmarkt en de woningmarkt?

Dat is wat mij betreft een grootschaligere hervorming dan alleen maar de aanpak van het tegengaan van misbruik. De laatste tijd ging de aandacht vooral uit naar dit punt.

In mijn initiatiefwet stel ik voor om de koppeling met de Wet dwangsom los te laten. Die zorgt ervoor dat mensen om geldelijk gewin de WOB misbruiken. Overigens moet dit soort misbruik ook niet overdreven worden. Een stad als Utrecht heeft vorig jaar 14 keer een dwangsom moeten uitbetalen en dat waren echt niet allemaal WOB-verzoekers die op geld uit waren.

Veelzeggend vind ik dan ook dat de VNG na in augustus moord en brand te hebben geschreeuwd over misbruik van de WOB ze vorige week aankondigde te gaan onderzoeken om hoeveel gevallen het nu echt gaat. Blijkbaar werd er eerst geroepen voordat er gekeken werd of er echt sprake was van een probleem.

Maar Joost, nu we het toch hebben over 'misbruik', zullen we samen ook eens kijken hoe overheden hier mee omgaan? Zo vertelde Mark de Boer, topambtenaar bij de gemeente Rotterdam onlangs dat de gemeente Rotterdam elk jaar tonnen kwijt is aan WOB-verzoeken over zaken die gewoon openbaar zijn. Denk bijvoorbeeld aan bonnetjes die gedeclareerd worden door bestuurders. De verzoeker stuurt vaak naar een groot aantal gemeenten hetzelfde verzoek. Dit soort verzoeken om reeds bekende informatie zou een stad als Rotterdam tonnen kosten omdat de gemeente wanneer iets een WOB-verzoek heet de boel meteen juridiseert. Maar wat zou er nou eigenlijk op tegen zijn om in een dergelijk geval de verzoeker gewoon even te bellen en aan te geven waar de informatie zich bevindt? Ik vind het werkelijk van de zotte dat de bestuurlijke cultuur kennelijk zo is verwrongen dat een simpel telefoontje naar een burger met een informatieverzoek niet eens in overweging genomen wordt. Ook bij andere wob-verzoeken denk ik dat gewoon het gesprek aangaan met verzoekers tot snellere resultaten, minder juridisering, minder kosten en groter wederzijds vertrouwen zou kunnen leiden.

En dan heb ik het nog niet eens over die overheden die zich zelf schuldig maken aan misbruik van de Wob. Kijken welke trucjes ze kunnen gebruiken om Wob-verzoekers te frustreren, op kosten te jagen en daarmee ook overheidstijd en -geld verspillen. Wat te denken van overheden die Wob-verzoeken niet per mail in ontvangst willen nemen en erop staan dat wanneer een Wob-verzoeker zich bij hun meldt de mail wordt uitgeprint en in een envelopje wordt opgestuurd. Ouderwets, belemmerend en kostenverhogend.

Beste Joost, wanneer je het over misbruik hebt, zou je dan ook deze voorbeelden mee willen nemen?

Maar genoeg over misbruik. Er zijn ook gemeenten die het goede voorbeeld geven. Zo maakt de gemeente Roermond sinds kort ook ambtelijke adviezen openbaar waar het college van afweek openbaar, met de argumentatie waarom ze van dat advies afweken. En vorige week nam de Roermondse raad een motie aan om informatie over het stemgedrag van raadsleden toegankelijker te maken. Nou heeft Roermond recent natuurlijk op harde wijze geleerd dat een gebrek aan transparantie tot grote bestuurlijke problemen kan leiden. Ook in andere gemeenten zie je dat dergelijke situaties tot een nieuw besef leiden.

Beste Joost, ik wil niet wachten totdat er genoeg gemeenten zijn waarin het misgaat. Ik wil nu wat doen om de relatie tussen burger en politiek te verbeteren. Een hervorming van de Wob hoort daarbij. In de initiatiefwet die Mariko Peters naar de Raad van State stuurde zie je wat het ideaalbeeld van GroenLinks is.

Een stevige informatiecommissaris die toeziet op openbaarheid.

Binnen 5 jaar zou elk bestuursorgaan een register moeten hebben waarin alle documenten staan die openbaar zijn.

En een reikwijdte die niet alleen de overheid omvat, maar ook diverse andere organen en de semipublieke sector.

Maar ik zit niet in de politiek om alleen ideaalplaatjes te schetsen. Ik zit in de politiek om wat te bereiken. Als daarvoor nodig is dat niet alles in mijn voorstel meteen gerealiseerd wordt, maar er in elk geval duidelijke stappen die kant op gezet worden vind ik dat winst. Mijn vraag aan jou, Beste Joost, is dus: voel je hiervoor? Wil jij -met mij- echte stappen zetten om de WOB nu eindelijk te verbeteren?

Oud GroenLinks Kamerlid Mariko Peters stuurde onze initiatiefwet een jaar geleden naar de Raad van State. Ik werk nu met onze adviseurs hard aan een reactie en ik ben volop in gesprek met het ministerie van Binnenlandse Zaken. De afgelopen weken heb ik ook met veel andere partijen gesprekken gevoerd om breed politiek draagvlak te vinden.

Mijn ambitie is om de wet begin november naar de Kamer te sturen voor behandeling. Dan zal het debat over de hervorming van openbaarheid eindelijk worden gevoerd. De visie van de minister over het Open Government Partnership draagt daar ook aan bij.

Nog maar twee jaar geleden werd dit ministerie nog gerund door een man die vond dat wetten als worstjes zijn. Je moest vooral niet weten wat erin zat.

Vandaag vieren we Right to Know Day in hetzelfde ministerie.

Het Hol van de Leeuw is kennelijk niet zo eng meer.

Dat stemt mij, en ik hoop u ook, optimistisch.

Dank u wel.

Linda Voortman, Tweede Kamerlid GroenLinks