Spreektekst AO Governance 18 februari 2015 - Main contents

Voorzitter,

Onderwijs gaat over het klaarmaken van onze kinderen voor het leven dat hen te wachten staat. En daar zouden dus ook de gesprekken in de bestuurskamers van onderwijsinstellingen over moeten gaan.

Maar helaas gaat het daar te vaak over het zelfbehoud van onderwijsinstellingen. Zoals concurrentie om leerlingenaantallen, te dure gebouwen en andere randverschijnselen. Veroorzaakt door bestuurders die ‘hun’ instelling zien als verlengstuk van hun ego. En dan kan het gierend mis gaan, zie ROC Leiden.

De vraag die vandaag voorligt is: hoe voorkomen we dit soort excessen? Of positiever: hoe zorgen we dat het in de bestuurskamers én de lerarenkamer weer over leerlingen en hun kansen in de samenleving en op de arbeidsmarkt gaat?

Voorzitter, de VVD vindt, ook in het onderwijs, concurrentie geen vies woord. Zolang het maar concurrentie op kwaliteit is. Concurrentie om leerlingen zo goed mogelijk voor te bereiden op de arbeidsmarkt. Concurrentie op zo min mogelijk voortijdig schoolverlaten. Concurrentie om de menselijke maat in het onderwijs.

De enige concurrentie die slecht uitpakt is de concurrentie op leerlingenaantallen. En daar hebben we gelukkig met de kwaliteitsafspraken en met de wet macrodoelmatigheid ook maatregelen op genomen.

Maar feit blijft dat zolang je het aantal leerlingen bekostigt via een onderwijsinstelling, deze perverse prikkel altijd zal blijven bestaan. Zaak is dus een evenwicht te vinden tussen gezonde concurrentie (want keuzevrijheid voor leerling) en doelmatige besteding van onderwijsmiddelen.

De VVD is dan ook zeker geen voorstander van 1 onderwijsaanbieder per gebied. Dat gaat ten koste van de keuzevrijheid van studenten en daarmee ten koste van maatwerk. De ene leerling past nu eenmaal beter op een groot ROC met veel verschillende opleidingen. De ander kiest liever voor een opleiding dicht bij de werkvloer of voor een ROC met een stevig didactisch profiel. Dat is maatwerk, dat is de menselijke maat.

Wij horen nu echter signalen dat de wet macrodoelmatigheid misbruikt wordt door grote ROC's om alleenheerser te worden in een gebied. Een zorgelijke ontwikkeling die meer over de ego's van bestuurders gaat dan om goed onderwijs. Kan de minister aangeven hoe zij voorkomt dat de macrodoelmatigheidscommissie een 'monopolie commissie' wordt?

Voorzitter, over de ego's van de bestuurders bij ROC Leiden is al veel gezegd. Het rapport van de commissie Meurs liegt er niet om. Maar ook het ministerie van OCW heeft fouten gemaakt in de ondergang en redding van het ROC. De VVD vindt het vooral kwalijk dat, toen de inspectie de noodklok luidde, de minister weer een regisseur stuurde ipv iemand met een heldere opdracht en doorzettingsmacht. De minister lijkt de problemen bij ROC Leiden te hebben willen gebruiken om eens te experimenteren met de vorming van MBO-colleges.... Niet echt de tijd en plaats zou ik willen zeggen.... en het resultaat is er dan ook naar.

De regisseur werd ipv troubleshooter ‘een verkenner voor samenwerking in de regio’. En tegen de tijd dat hij tot de conclusie kwam dat de ego's van de betrokken bestuurders, ook van de andere scholen, een oplossing in de weg stonden, was de kwaliteit van het onderwijs aan de leerlingen van ROC Leiden echt onvoldoende.

De VVD wil dat als de inspectie de noodklok luidt, of het nu om de onderwijskwaliteit of de financiën gaat, dat de minister zelf de regie neemt.

Is de minister het met ons eens dat het een flinke inschattingsfout is geweest om een regisseur te sturen ipv zelf als minister de regie te nemen? Graag een reactie.

Ook wil de VVD dat er voldoende expertise op het ministerie is over de de gang van zaken rondom faillissement, met name in relatie tot de stelselverantwoordelijkheid van de minister. Wij kunnen ons niet aan de indruk onttrekken dat er paniekvoetbal is gespeeld op het ministerie toen faillissement dreigde. En ook de Kamer is een doemscenario geschetst, dat er duizenden leerlingen en honderden docenten van het een op de andere dag op straat zouden staan. En met succes: de SP durfde dat risico niet te nemen en stemde er mee in dat miljoenen bedoeld voor onderwijs bij wel functionerende ROC's werden overgemaakt naar Green Real Estate. Later bleek in het rondetafelgesprek met de heer Udink dat de minister wel degelijk haar stelselverantwoordelijkheid had kunnen vervullen, door met een aangestelde curator om tafel te gaan. Wij zullen daarom moties indienen om de inspectie buiten het interventieteam van OCW te houden (zij zouden hun handen vol moeten hebben aan het controleren van de daadwerkelijke kwaliteit van het onderwijs, ipv als troubleshooter te moeten fungeren). En, in plaats van de inspectie juist een curator toe te voegen aan het interventieteam van OCW als er volgens de inspectie sprake is van grote financiële risico's.

Nog een laatste vraag oven ROC Leiden: kan de minister inmiddels wel toezeggen dat er geen cent van de 40 miljoen die andere ROC's hebben opgebracht naar een onnodig schoolplein en daarmee naar de stadsontwikkeling van de gemeente Leiden of de commerciële ambities van Green Real Estate vloeit?

Voorzitter, terug naar de menselijke maat. Wat de VVD betreft is een van bovenaf afgedwongen organisatieverandering niet de manier om de kwaliteit van het onderwijs te verbeteren. Want de menselijke maat is wat ons betreft geen doel op zich, maar een middel om beter en meer op maat gemaakt onderwijs te bieden. En dat goede onderwijs zou dus moeten leiden tot uitgedaagde leerlingen, blije docenten en tevreden stagebedrijven en werkgevers. En het mooie is: dat meten we tegenwoordig allemaal! We hebben de studiebijsluiter, de stagemonitor, de JOB-monitor en de cijfers uit Verantwoord Begroten.

Wat de VVD betreft gaan we daarom meer kwaliteitsafspraken maken met de onderwijsinstellingen over die indicatoren. Dan zorgen we ten minste dat het over goed onderwijs gaat in de bestuurskamers, ipv over duurdere en grotere scholen of over gedwongen kleinere scholen.... Pas als blijkt dat deze kwaliteitsafspraken onvoldoende effect sorteren kunnen we nadenken over een zorgplicht of een gedwongen vorming van MBO-Colleges. Een mooie stok achter de deur van de ROC's om te laten zien dat zij wel degelijk werk willen maken van de menselijke maat en goed onderwijs als hun kerntaak zien.

Afsluitend voorzitter. De VVD heeft dit najaar het initiatief genomen voor een rondetafelgesprek over governance in het MBO. Het werd een bijzonder gesprek met de commissie en enkele experts, waaronder professor Strikwerda en de heer Udink. Een gesprek over een mogelijke nieuwe rechtsvorm die beter geschikt zou zijn om misstanden in het onderwijs te voorkomen en het onderwijs beter in te bedden in haar maatschappelijke omgeving. Wij zullen een motie indienen, namens een groot deel van deze vaste kamer commissie om een dergelijke rechtsvorm verder te laten onderzoeken.